çağdaş siyasi düşünceler

*** 2022-2023 Bahar Dönemi SUI 343 Çağdaş Siyasi Düşünceler syllabus için tıklayınız…

1. Hafta – Giriş: Siyaset, Felsefe, Sosyoloji

– Film: Instinct (Yön. Jon Turtletaub, 1999)

– Podcast: University of Oxford, Podcasts, Modernism and Post-Modernism

“Çağdaşlık” Kavramı

  • Çağdaşlık sözcüğü ile anılan kavram bir mekan mı, yoksa bir zaman mı sorunudur?
  • Pozitivizmin bugünkü çağdaşlıktaki payı nedir?
  • Çağdaşlığı gözlemleme amacındaki bilim insanı hangi kaynaklara başvurmalıdır?
  • Modern devlet ile çağdaşlık arasında sarsılamaz bir bağdan söz edilebilir mi?
  • Modern hukuk çağdaşlığın neresindedir?
  • Evrensel ile tikel ayrımı, çağdaşlık tartışmalarına nasıl adapte edilebilir?

“Siyasal” Kavramı

  • Siyasal olan nedir?
  • Farklı siyaset seçeneklerini bir ortak paydada buluşturan temel amaç ne olabilir?
  • Toplumsallık olmadan siyaset olabilir mi?
  • Bir düzen sağlama yöntemi olarak siyaset neden ve nasıl çağdaşlık tartışmalarına dahil edilmelidir?

“Düşünce” Kavramı

  • Felsefe nedir?
  • Filozof kimdir?
  • Felsefeyi bilimden ne ayırır? Neden bu iki kavram birbirinden ayrılmalıdır?
  • Sokrates’e göre ideal yönetim yapısının başında kim bulunmalıdır? Neden?
  • Platon’un ideal devletini besleyen varlıklar-formlar dünyası ayrımı nasıl anlaşılmalıdır? Bu devlette yöneten-yönetilen ayrımı neye göre yapılır?
  • Aristoteles’e göre politika nedir? Varlıkların telosu göz önüne alındığında, siyasetin ve devletin varoluş nedenleri olarak hangi kavramlara başvurulmalıdır?
  • Sosyoloji nedir?
  • Sosyolog kimdir?
  • “Siyaset sosyolojisi”nden ne anlaşılmalıdır?

2. Hafta – Jeremy Bentham / John Stuart Mill

– Film: Bir Zamanlar Anadolu’da (Yön. Nuri Bilge Ceylan, 2011)

– Podcast: BBC4, In Our TimeUtilitarianism

Jeremy Bentham (1748 – 1832)

  • Bentham’a göre fayda (utility) nedir, nasıl hesaplanır?
  • Faydacılık (Utilitarianism) neden bir ahlak yaklaşımı olmak zorundadır?
  • Sonuççuluk (consequentialism) ne anlama gelir?
  • Bentham’da toplum ile birey arasındaki ilişki nasıl tanımlanmaktadır?
  • Bentham’a göre “haz prensibi” (pleasure principle) nedir?
  • Hayattaki iki egemen gücün (haz ve acı) hesaplanma yöntemi, Hedonist Calculus, nasıl kullanılır?
  • Bentham’a göre hazların ve acıların birbirine geçişkenliği ve eşitliği neden önemlidir?
  • Bentham’a göre adalet nedir, bir toplumda adalet nasıl sağlanailir?
  • Panopticonnedir?
  • Bentham’ın toplumunda ne zaman ceza verilir?

John Stuart Mill (1806 – 1873)

  • Mill’in Faydacılık anlayışı ile Bentham’ın Faydacılık anlayışını birbirinden ayıran temel noktalar nelerdir?
  • “En Büyük Mutluluk Prensibi”nde (Greatest-Happiness Principle) mutluluk hangi kriterlere dayanarak tanımlanmaktadır?
  • Mill’in faydacı yaklaşımında, zihinsel hazların bedensel hazlardan daha fazla öne çıkartılmasının nedeni nedir?
  • Basit hazlar (simple pleasures) ile yüksek hazlar (high pleasures) arasındaki farklar nasıl ve kimler tarafından belirlenir?
  • Mill bir elitist midir?
  • Mill’e göre özgürlük (liberty) nedir?
  • Mill’e göre bireyin özgürlüğü ne zaman ve hangi koşulda kısıtlanabilir?
  • “Çoğunluğun tiranlığı” (tyranny of majority) nedir?
  • Ahlak, devlet ve diğer kontrolcü kurumlar nasıl evrensel baskı yöntemleri oluşturur?
  • Liberalizm-Sosyalizm skalasında, Mill’i hangi uca daha yakın konumlandırırsınız? Neden?

3. Hafta – Ludwig von Mises / Friedrich von Hayek / Robert Nozick / Murray Rothbard

– Film: A Scanner Darkly (Yön. Richard Linklater, 2006)

– Podcast: BBC4, In Our TimeLibertarian Theory

Ludwig von Mises (1881 – 1973)

  • Praxeologynedir?
  • Mülkiyet nedir?
  • Mises’e göre insan eylemi (human action) neden bilimin analiz nesnesi olmalıdır?
  • Kapitalist üretim süreçlerinde açığa çıkan bilginin merkezsizliği neden önemlidir?
  • Kapitalist üretime yönelik müdahaleler neden anti-demokratiktir?

Friedrich von Hayek (1899 – 1992)

  • Metodolojik bireycilik (methodological individualism) nedir?
  • Kapitalizm ile üretime dair bilgi kanallarının açılması arasındaki ilişki nasıl kurulabilir?
  • Catallaxynedir?
  • Serbest piyasa ile adalet arasında nasıl bir ilişki mevcuttur?
  • Hayek’e göre özgürlük nedir? Bireysel özgürlük ile ekonomik özgürlük arasındaki ilişki nasıl kurulur?

Ayn Rand (1905 – 1982)

  • Objektivizm (objectivism) nedir?
  • Objektivist etik ne anlama gelmektedir?
  • Ahlaki bireycilik nedir?
  • Rand’a göre kişisel mutluluk ile ahlak arasındaki bağlantı nasıl kurulmalıdır?

Murray Rothbard (1926 – 1995)

  • Anarko-kapitalizm nedir? Tüm liberterler anarko-kapitalist midir?
  • Devletin sermaye lehine ortadan kaybolması neden gereklidir?
  • Hukuk ve güvenlik gibi konular dahil olmak üzere tüm toplumsal görevlerin devletten alınıp özel teşebbüse devredilmesi neden gereklidir?
  • Kayıt-dışı ekonominin savunusu nasıl yapılabilir?
  • Serbest piyasada gönüllülük esası ne anlama gelmektedir?

Robert Nozick (1938 – 2002)

  • Nozick’in Faydacılık eleştirisinde yönelttiği temel sorular nelerdir?
  • Nozick’e göre mülkiyet hakkı neden önceliklidir?
  • Liberterlik (Libertarianism) nedir?
  • Minarşizm nedir?
  • Yetkilenme kuramının (entitlement theory) varsayımları nelerdir?
  • İnsanın kendine-sahip-olması (self-ownership) ne demektir?
  • Nozick’in aktarım ilkesine göre kazanımların elde edilmesi ve adaletli olarak dağıtılması için ön koşullar nelerdir?
  • Wilt Chamberlain örneği neyi anlatır?
  • Devletin rolü Nozick’in teorisinde nasıl sınırlanır? Devlet bir yeniden-düzenleme aracı olabilir mi?

4. Hafta – John Rawls

– Film: Hotaru no haka (Yön. Isao Takahata, 1988)

– Podcast: BBC4, A History of IdeasWhat Is Justice?

John Rawls (1921 – 2002)

  • A Theory of Justice(1975) kitabında sunulduğu şekliyle “başlangıç pozisyonu” (original position) varsayımı neyi anlatmaktadır?
  • Başlangıç durumunda alınan bireysel (çıkarcı) kararlar neden toplumsal sonuçlara ulaşır?
  • “Cehalet örtüsü” (veil of ignorance) nedir?
  • Başlangıç durumunda ve cehalet örtüsü altında “hakkaniyet olarak adalet” (justice as fairness) neden kaçınılmazdır?
  • Rawls’un tanıttığı rasyonel seçim ve oyun teorisine göre maxi-min stratejisi bireyler için neden en mantıklı seçim kabul edilmektedir?
  • Rawlscu düşüncede sivil toplum nasıl oluşur?
  • Rawls’un birbirini sırasıyla bağlayan (lexiconographic) sosyal adalet prensipleri nelerdir?
  • Farklılık ilkesi (the difference principle) nedir?
  • Toplumda “dezavantaj” ve “pozitif hak” kavramları nasıl ve kimler tarafından tanımlanır?
  • Rawls’un liberal toplumu ile John Stuart Mill’in liberal toplumu arasında ne tür farklılıklar vardır?
  • Bir liberter ve bir Marksist, hangi noktalarda Rawls’un sosyal adalet anlayışını eleştirebilir?
  • John Gray’in “iyi yaşam” (good life) anlayışının Rawls’a getirdiği temel eleştiriler nelerdir?

5. ve 6. Haftalar – Antonio Gramsci / Louis Althusser / Nicos Poulantzas

– Film: Kynodontas (Yön. Yorgos Lanthimos, 2009) 

– Podcast: BBC4, In Our TimeMarx

– Podcast: Bob Jessop, Lectures On GramsciAntonio Gramsci

– Podcast: Tara Brabazon, Theoretical TimesLouis Althusser

– Podcast: C.H. Thompson, A Level SociologyTheories of the State (neo-Marxists)

Antonio Gramsci (1891 – 1937)

  • Gramsci’nin Karl Marx’a (1818-1883) ait örtük siyaset teorisine temel katkıları nelerdir?
  • Gramsci’nin tarihselciliği (historicism) nasıl tanımlanabilir?
  • Gramsci, Marx’taki yapı (structure/base) – üstyapı (superstructure) ilişkisini nasıl yeniden-kurar?
  • Sivil toplum (civil society) ile siyasal toplum (political society) arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
  • Kapitalist devletin varlık amacı nedir? Sınıf bilinci kavramı üzerinden devlet nasıl meşrulaştırılır?
  • Hegemonya (hegemony) nedir?
  • Zor (coercion) ile rıza (consent) araçları arasındaki ilişki nasıl kurulur?
  • Egemen sınıf ile baskı altındaki sınıf arasındaki ilişkilere atıfla pasif devrim (passive revolution) ve karşı-devrim (counter-revolution) süreçleri birbirinden nasıl ayrılır?
  • Tarihsel blok (historical bloc) nedir?
  • Hegemonya krizleri ne zaman ortaya çıkar?
  • Manevra savaşı (war of maneuver) ile mevzi savaşı (war of position) arasında hangi farklar bulunmaktadır?
  • Gramsci’ye göre devletin kuşatılması (surrounding of the state) süreci nasıl gerçekleşebilir?
  • Organik aydınların (organic intellectuals) pasif ve karşı devrim süreçlerindeki rolleri nelerdir?

Louis Althusser (1918 – 1990)

  • Yapısalcılık (Structuralism) nedir?
  • Althusser’in yapısalcı Marksizm’i hangi temel argümanlar üzerine kuruludur?
  • Althusser’in öznecilik (subjectivism), varoluşçuluk (existentialism) ve tarihselcilik (historicism) kavramlarına yönelttiği eleştiriler nelerdir?
  • Althusser, Gaston Bachelard’ın (1884-1962) kullandığı epistemolojik kopuş (epistemological break) kavramını kendi teorisine nasıl adapte etmiştir?
  • Siyasi ve ideolojik yapıların, ekonomik yapıdan görece özerkliği (relative autonomy) ne anlama gelmektedir?
  • Üretim ilişkilerinin yeniden-üretimi (re-production) Althusser’in teorisinde neden merkezi bir yerde bulunur?
  • İdeoloji nedir?
  • İdeoloji tarihsel midir?
  • İdeolojinin öznesi ile Althusser’in öznesi birbirlerinden nasıl ayrışır?
  • Öznenin ideoloji tarafından çağırılması (interpellation) ne anlama gelmektedir?
  • Devletin Baskıcı Aygıtı (Repressive State Apparatus) nedir? Nasıl işler?
  • Devletin İdeolojik Aygıtları (Ideological State Apparatuses) nelerdir? Nasıl işler?
  • Althusser’in öngördüğü devletin sönmesi (withering away of the state) süreci nasıl gerçekleşebilir?

Nicos Poulantzas (1936 – 1979)

  • Poulantzas’ın Marksist siyaset teorisine temel katkısı hangi alanda olmuştur?
  • Sınıf mücadeleleri ile devlet aygıtları arasındaki ilişkinin hangi nitelikleri Poulantzas’ın yapısalcı-Marksist devlet teorisinde öne çıkmaktadır?
  • Literatürde “Ralph Miliband (1924-1994) – Nicos Poulantzas Tartışması” olarak anılan tartışmanın ana argümanları nelerdir?
  • Erken-dönem Poulantzas’ta,
    • kapitalist devlet ile sivil toplum arasında bir bağlantıdan söz edilebilir mi?
    • devletin varlığının emeğin toplumsallaşması ile emekçinin bireyselleşmesi süreçlerine katkısı nelerdir?
    • devleti analizin merkezine yerleştirmek yapı ile üst-yapı arasındaki klasik Marksist bağlantıyı nasıl etkilemiştir?
    • devletin hukuki-siyasal aygıtlarının sınıf mücadelelerine etkisi nasıl olmaktadır?
    • “genel çıkar” nedir?
    • “siyasal sınıf çatışması” nedir?
    • ideolojinin sınıf ilişkilerindeki rolü nasıl tanımlanabilir?
    • devletin kısa dönemli ve uzun dönemli stratejileri birbiriyle uyumlu olmak zorunda mıdır?
  • Geç-dönem Poulantzas’ta,
    • kapitalist devlet ile sivil toplum arasında bir bağlantıdan söz edilebilir mi?
    • sınıf mücadeleleri nerede gelişmektedir?
    • devlet aygıtları ile toplumsal yeniden-üretim arasında nasıl bir ilişki mevcuttur?
    • devlet aygıtlarının kendilerine ait bir iktidarından söz edilebilir mi?
    • siyasal olan (the political) ile ekonomik olan (the economic) arasındaki temsili ayrıştırma hangi araçlarca sağlanmaktadır?
    • demokrasinin rolü nedir?
    • “güçler dengesinin yoğunlaşması” olarak tanımlanan devlet nasıl sınıf mücadelesinin öznesi haline gelmiştir?

7. Hafta – Anarşizm – ler

– Film: Blade Runner (Yön. Ridley Scott, 1982)

– Podcast: BBC4, In Our TimeAnarchism

William Godwin (1756 – 1836)

  • Rasyonalist anarşizm nedir?
  • Toplam refah anarşist bir yapı içerisinde nasıl arttırılabilir?
  • Godwin’e göre toplumsal sözleşme neden adaletsizdir?
  • Godwin’i bir “faydacı” olarak görebilmek mümkün müdür?
  • Godwin’in anarşizm yorumuna göre Hukuk, Devlet ve Mülkiyet nasıl ele alınmaktadır?

Pierre-Joseph Proudhon (1809 – 1865)

  • Toplumsal eşitsizlik ile siyasal eşitsizlik arasındaki fark nedir?
  • Proudhon’a göre mülkiyet neden ‘hırsızlıktır’?
  • Pozitif anarşi nedir?
  • Adaleti ve eşitliği arayan insan, özgürlüğüne düşkünlüğü ve ego-merkezliliğini nasıl alaşağı edebilir?
  • Proudhon’a göre anarşi nedir?
  • “Bireyler federasyonu” nasıl inşa edilebilir?
  • Proudhon’un anarşizm yorumuna göre Hukuk, Devlet ve Mülkiyet nasıl ele alınmaktadır?

Max Stirner / Johann Kaspar Schmidt (1806 – 1856)

  • Mutlak tekçilik (egoism) nedir?
  • Stirner’ın “biricik” (the unique / the ego) tanımı nasıldır?
  • Stirner’a göre yabancılaşma nedir?
  • Diriliş (insurgence) nasıl gerçekleşebilir?
  • Bireyci/tekçi anarşizmin toplumsal anarşizmden farkı nedir?
  • Silahlı ve kanlı eylem hangi durumlarda Stirner tarafından meşru görülmektedir?
  • “Egoistler birliği” nasıl inşa edilebilir?
  • Stirner’ın anarşizm yorumuna göre Hukuk, Devlet ve Mülkiyet nasıl ele alınmaktadır?

Mihail Bakunin (1814 – 1876)

  • Sosyalizm ile anarşizm arasındaki ortaklıklar ve farklılıklar nelerdir?
  • Kolektivist anarşizm nedir?
  • İnsanın doğasındaki hayvansallık ile akıl arasındaki diyalektik nasıl çözüme kavuşturulabilir?
  • Komünler birliği nasıl oluşur? Ön-koşulları nelerdir?
  • Komün-içi ya da komünler-arası liderlerden söz edilmeli midir?
  • Tüketim neden emek hırsızlığı olarak kabul edilmelidir?
  • Bakunin’in anarşizm yorumuna göre Hukuk, Devlet ve Mülkiyet nasıl ele alınmaktadır?

Pyotr Kropotkin (1842 – 1921)

  • Mutsuz insan’ın mutlu insan’a doğru evrilmesi nasıl gerçekleşebilir?
  • Karşılıklı yardımlaşma (mutual aid) nedir?
  • Kropotkin’e göre her türlü maddenin ve fikrin toplumsal olması, anarşizmi neden zorunlu kılar?
  • İstimlak/kamulaştırma ve müsadere nedir?
  • Hareketsizlik anarşizm için neden tehlikelidir?
  • Kropotkin’in anarşizm yorumuna göre Hukuk, Devlet ve Mülkiyet nasıl ele alınmaktadır?

8. Hafta – Carl Schmitt / Hannah Arendt

– Film: Whiplash (Yön. Damien Chazelle, 2014)

– Podcast: BBC4, In Our TimeHannah Arendt; What’s Left of Philosophy, Carl Schmitt

Carl Schmitt (1888 – 1985)

  • Schmitt’e göre 20. yüzyılın “somut yaşam felsefesi”ni oluşturan ana etmenler nelerdir?
  • Temel değerlerin inşa edildiği “merkezi alanlar” hangileridir?
  • Schmit’e göre demokrasi ile parlamentarizm arasında a priorivarsayılan bağ neden sorunludur?
  • Liberal düşünce geleneğinin üzerine inşa edildiği Romantizm ve Aydınlanmacı Rasyonalizm, insanın özünü neden ‘yanlış’ tanıtmaktadır?
  • Siyaset Felsefesi (Political Philosophy) ile Siyasal İlahiyat (Political Theology) neden birbirinden ayrılmalıdır?
  • Schmitt’e göre “egemen” kimdir?
  • Komiseryal diktatörlük ile egemen diktatörlük arasında hangi farklar bulunmaktadır?
  • Karşıtların Birliği (Complexio Oppositorum) nedir? Bu birliğin üçlü yapısını (the triadic structure) oluşturan Devlet, Hareket ve Halk (State-Movement-People) arasında nasıl bir ilişki öngörülmektedir?
  • “Siyasal” (the Political) kavramı “siyaset”ten (Politics) nasıl ayrılır?
  • Siyasal ontoloji neden epistemolojiden daha önemlidir?
  • Siyasal olanın “olasılığı” hangi sonuçları doğurmaktadır?
  • Siyasal “karar” (decision), siyasal olan ve devlet kavramları nasıl bir arada değerlendirilebilir?
  • Siyasal Varoluşçuluk (Political Existentialism) nedir?
  • Dost-Düşman (Friend-Enemy) ayrımı neden siyasal olanın merkezinde yer alır?
  • Çıplak Hayat (Bare Life) nedir?
  • Düşman kavramı ile kimliklenme (identification) süreci arasında neden bir bağlantı kurulmalıdır?
  • Egemen’in kimliklenme süreçlerinde rolü nedir?
  • Totaliter devlet neden kaçınılmaz ve gerekli olmalıdır?
  • İç savaş ile kolonyal savaş arasında hangi farklar bulunmaktadır?

Hannah Arendt (1906 – 1975)

  • Arendt’in modernizmi ele alış biçimine göre, siyaset felsefesinin Platon’dan yirminci yüzyıla kadarki döneminin yeniden ele alınmasını gerektiren gelişmeler nelerdir?
  • Arendt’in gelenekselci, liberal ve komüniteryan ekollere yönelttiği başlıca eleştiriler nelerdir?
  • Arendt’in siyaset teorisinin merkezinde yer alan vita activakavramı neyi ifade etmektedir?
  • Vita activa’yı meydana getiren Emek (Labor), İş (Work) ve Eylem (Action) etkinlikleri arasındaki farklar nelerdir?
  • Özel Alan (Private Sphere) ile Kamusal Alan (Public Sphere) birbirinden nasıl ayrılır?
  • Kamusal alan nasıl ortaya çıkar?
  • Siyaset ile kamusal alan neden birbirine bağlıdır?
  • Siyasetin varlık sebebi nedir?
  • Kanaat (doxa) nedir?
  • Bir kamusal alandaki kanaatlerin çoğulluğu (plurality) neden siyasetin olmazsa olmaz koşuludur?
  • Arendt’in kanaat-temelli politik rasyonalitesine dair “temsili düşünme” (representative thinking) ve “genişlemiş zihniyet” (enlarged mentality) kavramları nasıl tanımlanabilir?
  • Tartışmacı Cumhuriyetçilik nedir?
  • Kamusal alan ile barışık bir cumhuriyet modeli nasıl inşa edilebilir?
  • Arendt’e göre temsili demokrasi neden sorunlu bir siyaset biçimidir?
  • Arendt’te anayasa yapımı nasıl gerçekleşir?
  • Totalitarizm nedir? Totaliter politikaları ortaya çıkaran koşullar nelerdir?
  • Yirminci yüzyıl ulus devletlerinin totaliter siyasetlerine örnek olarak hangi olaylar sıralanabilir?

9. ve 10. Haftalar – Jürgen Habermas / Frankfurt Okulu

– Film: Abre Los Ojos (Yön. Alejandro Amenábar, 1997)

– Podcast: BBC4, In Our TimeThe Frankfurt School

Jürgen Habermas (1929 – …)

  • Ahlak ile etik arasında nasıl bir ayırım yapılmalıdır?
  • İletişimsel eylem (communicative action) nedir? İletişimsel eylemin normları nelerdir?
  • Araçsal akıl’dan iletişimsel akla (communicative reason) nasıl geçilebilir?
  • Kamusal alan (public sphere) halkın egemenliği ile özgürlükleri arasındaki gerilimi nasıl çözebilir?
  • Söylem etiği (Diskursethik) nedir? Bu etiğin gereklilikleri nelerdir?
  • Yaşam-dünyası (Lebenswelt) nedir? Toplumsal bileşenleri nelerdir?
  • Habermas’ın Joseph Schumpeterci (1883-1950) minimal/prosedürel demokrasi kavramına yönelik eleştirileri nelerdir?
  • Müzakereci/tartışmacı demokrasi (deliberative democracy) nasıl gerçekleşebilir? Bu modelde temsil hakkı kimlere verilmektedir?
  • Müzakereci demokrasi modelinde devletin rolü ne olacaktır?
  • Habermas’a göre toplumsal evrim süreçleri ile meşruiyet krizleri (legitimacy crises) arasında ne tür bir ilişki mevcuttur?
  • Şu anda modernliğin liberal kapitalist aşamasında mı, yoksa örgütlenmiş kapitalist aşamasında mı yer almaktayız?
  • Bugün bir siyasal meşruiyet krizinden söz edilebilir mi? Bu krizi aşmak için müzakereci demokrasi uygulanabilir bir model olabilir mi?
  • Habermas’ın anti-modernistlik ve muhafazakarlıkla suçladığı post-yapısalcı yaklaşımlar, Aydınlanma’nın henüz tamamlanmamış bir proje olduğu iddiasına ne tür yanıtlar vermektedir?

Sigmund Freud (1856 – 1939)

  • Psyche nedir? Psikanalizin amacı nedir?
  • Bilinç (conscious), bilinç-öncesi (pre-conscious) ve bilinçdışı (unconscious) ayrımı nasıl meydana gelir?
  • Idnedir? Değişmesi mümkün müdür?
  • Süper-ego nedir? Nasıl meydana gelir?
  • Egonedir? Nasıl çalışır? Nasıl çalışamaz hale gelir?
  • Id’in bastırılması aşamaları neden problemlidir?
  • Hadım edilme kompleksi ve Oedipus Kompleksi nedir?
  • Modernitenin birey üzerinde yarattığı ‘huzursuzluklar’ (discontents) nelerdir?
  • Freud’un sosyal teorisi neden karamsardır?

Theodor W. Adorno (1903 – 1969) ve Max Horkheimer (1895 – 1973)

  • Evrenselcilik ve totalitarizm, neden Aydınlanma sürecinin kaçınılmaz sonuçlarıdır?
  • Araçsal akıl (instrumental rationality) nasıl hegemonun bir aracı haline gelir?
  • Hegemonyanın oluşumunda üretim ilişkilerinin rolü nedir?
  • ‘Normal’ olanı ne belirler?
  • Aydınlanma’nın hedeflediği doğa kontrolü içinde, insan neden doğanın bir parçası olarak sayılmamıştır?
  • İnsanın yabancılaşma süreçleri nelerdir?
  • Bilginin mitleştirilmesi ve gündelik olarak (yeniden-)üretilmesi, insanın ‘hadım edilişinde’ nasıl bir rol oynamaktadır?
  • Sözde-bireyselleştirme (pseudo-individualization) nasıl gerçekleşmektedir?
  • Kültür endüstrisi (the culture industry) nasıl oluşur? Amaçları nelerdir? Kitle kültüründen nasıl ayrılır?
  • Tekrarların ve kopyalamaların kültür endüstrisindeki rolü nedir?
  • Öznelerin/bireylerin itaat etmekten haz duymaları nasıl gerçekleştirilir?
  • “Realist hayaller”in doğuşu modernite için neden önemlidir?

Herbert Marcuse (1898 – 1979)

  • Heideggerci Marksizm nedir?
  • Negatif düşünce gücü neden önemlidir?
  • Teori neden değer yargılarını da içermelidir?
  • Tek-Boyutlu İnsan (One-Dimensional Man) hangi süreçler sonucunda doğmuştur?
  • İşçi sınıfı neden yirminci yüzyıl itibariyle kapitalizmin bir diyalektiği değil, parçası haline gelmiştir?
  • Refah devletinin ve orta sınıfların oluşmasının örgütlü-ekonominin sağlamasındaki rolü nedir?
  • Siyasi iktidar ile teknik üretim aygıtı arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
  • Id’in bastırılmasıyla açığa çıkan erotik enerjinin toplumsal olan her şeye yansıyor olması neden ideolojileri güçlendirmektedir?
  • Ahlak nedir?
  • “İyi yaşam” (the good life) vaadi, toplumsal çelişkileri ve eşitsizlikleri nasıl bertaraf etmektedir?
  • Tahakkümün teknoloji olarak varlığını sürdürmesi nasıl gerçekleşmektedir?
  • Tüketimin tahakküm ilişkilerindeki rolü nedir?
  • Muhalefet ve devrim olasılığı bugün neden yalnızca öğrenciler, bilinçli olmayan azınlıklar, akıl hastaları ve radikal entelektüeller gibi marjinal toplulukların itici kuvvetine bağlı kalmaktadır?
  • İşçi sınıfının olası bir toplumsal devrimdeki rolü ne olacaktır?

11. Hafta – Michel Foucault

– Film: Barbarian (Yön. Zach Cregger, 2022)

– Podcast: BBC4, Thinking AllowedMichel Foucault

Michel Foucault (1926 – 1984)

  • Foucault’nun siyaset teorisi alanına dahil olmasına neden olan başlıca siyasal gelişmeler nelerdir?
  • Özneleştirme (subjectivization) nedir?
  • Birey, bireyin kimliği ve özneleştirme süreçleri arasındaki bağlantılar, Foucault’nun hangi kavramları altında incelenebilir?
  • Foucault’ya göre kimliklerin oluşumu ile toplum arasında nasıl bir bağlantı aranmalıdır?
  • Foucault, modern Batı toplumlarını neden “normalleştirme toplumu” (normalization society) olarak adlandırmaktadır?
  • Söylem (discourse) nedir?
  • Söylemsel pratikler (discursive practices) ile söylemsel-olmayan pratikler (non-discursive practices) nasıl sınıflandırılmaktadır?
  • Bireysel/toplumsal deneyimlerin içinde geliştiği bilgi alanı, iktidar alanı ve bilinç alanı hangi pratiklere atıfla ortaya çıkmaktadır?
  • Bilgi (knowledge) ile iktidar (power) arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
  • Foucault’nun “iktidar” kelimesi yerine “iktidar ilişkileri” terimini tercih etmesinin nedeni nedir?
  • Soykütüksel tarih anlayışı (genealogy) ve tarihsel kesintiler (discontinuities) ne anlama gelir?
  • Panopticon nedir?
  • Modernite ile birlikte pastoral iktidardan rasyonel iktidara geçiş nasıl gerçekleşmiştir?
  • ‘Egemen’ (sovereign) olanın modern dönemde ortadan kaybolmaya başlamasının altında yatan faktörler nedir?
  • Kapitalizmin coğrafi dağılımı ile egemenliğin biçim değiştirmesi ya da hukuki-söylemsel iktidarın (legal-discursive power) ortadan kayboluşu arasında nasıl bir bağlantı bulunabilir?
  • Cinsellik (sexuality) neden modern kapitalist devlet aygıtının kontrolü altında olmalıdır?
  • Disipline edici beden politikaları (anatomo-politics) nelerdir?
  • Biyo-politika (bio-politics) nedir?
  • Biyo-iktidar (bio-power) nedir?
  • Yönetimsellik ya da yönetim zihniyeti (governmentality) nedir?
  • Dispositifnedir?
  • Jeremy Bentham’ın kavramsallaştırmış olduğu Panopticonmodeli, Foucault’nun biyo-iktidar anlayışına nasıl aktarılmıştır?
  • Foucault’nun siyaset teorisi post-yapısalcı bir teori olarak kabul edilebilir mi?

12. Hafta – Post-Yapısalcılık ve Siyaset

– Film: Caché (Yön. Michael Haneke, 2005)

– Podcast: Jeffrey W. Timmons, Lecture/PodcastJean Baudrillard; Partially Examined Life, Semiotics and StructuralismSaussure, Levi-Strauss, Derrida

Jacques Derrida (1930 – 2004)

  • Yapı (structure) nedir? Sistem (system) ve aktör (agent) kavramları ile nasıl bir ilişki içerisindedir?
  • Post-yapısalcılık (post-structuralism), yapısalcılıktan (structuralism) nasıl ayrılır?
  • Derrida’ya göre bir göstergeyi (sign) meydana getiren iki öge – gösteren (signifier) ve gösterilen (signified) – arasındaki ilişki nasıldır?
  • Roland Barthes’ın “yazarım ölümü” (the death of the author) kavramı ile ifade ettiği öznellik anlatısına göre anlam nasıl oluşur? Metinler-arasılık (inter-textuality) nedir?
  • Yapı-söküm (deconstruction) nedir?
  • Ayıram (différance) nedir?

Jean Baudrillard (1929 – 2007)

  • Tüketim Toplumu(Consumer Society) nedir? Ne zaman ortaya çıkmıştır?
  • Tüketim ne zaman ve nasıl toplumsallaşır?
  • Bir metanın kullanım değerinden (use value) ve takas değerinden (exchange value) bağımsız biçimde oluşan gösterge değeri (sign value) neyi ifade eder?
  • Baudrillard “çöp sepeti uygarlığı” kavramı ile modern toplumsal hayatın hangi yönlerini anlatmaktadır?
  • Kitle iletişim araçlarının çöp sepeti uygarlığının ve gösterge değerinin ortaya çıkışındaki rolleri nelerdir?
  • Ne zamandan beri “araç mesajın kendisidir” (media is the message)?
  • Reklamlar, televizyon kanalları, internet siteleri vb. ‘aracılar’ neye göre seçilmekte, kullanılmakta ve toplumsal hayatın değerini belirlemektedir?
  • Simülakr (simulacra) nedir?
  • Simülasyon (simulation) nedir?
  • Hiper-gerçeklik (hyper-reality) nedir?
  • Post-modernizm neden bugünkü tüketim toplumunun kültürünü inşa etmektedir?
  • Tüketim toplumunda siyasetin yeri ve rolü nedir? Bugünkü toplumsal yapıdan kaçış/çıkış, bir karşı-devrim ihtimali, mümkün müdür?