siyaset sosyolojisi

*** 2018-2019 Yaz Dönemi SB 321 Siyaset Sosyolojisi syllabus için tıklayınız…

 

1. Hafta – Siyaset Tamam da… Sosyoloji?

– Film: Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (Yön. Stanley Kubrick, 1964)

Siyaset Sosyolojisi Nedir?

• Siyaset nedir? Kapsamı ve amaçları ne olabilir?
• Yalnızca bireyi ilgilendirecek bir siyaset mümkün müdür?
• Toplumun hangi birincil özelliği siyaseti, toplumsal düzenin sağlanması için “kaçınılmaz” kılar?
• Her şey toplumsal (social) mıdır?
• Siyaset sosyolojisi neden siyaset ile toplum arasında ikili bir ilişki kurmak durumundadır?
• Sosyolojik olmak nedir?
• Tom Bottomore’a göre siyaset sosyolojisi üzerine sorulan sorular neden ‘iktidar’ (power) kavramını içermelidir?
• Ontoloji nedir? Epistemoloji nedir? Metodoloji nedir?
• Güç (force) nedir? İktidar (power) nedir? Zor (coercion) nedir?

 

2. ve 3. Haftalar – Entelektüel Borç Ödemesi: Marx, Durkheim, Weber

– Film: Spartacus (Yön. Stanley Kubrick, 1960)

– Podcast: BBC4, In Our Time, Marx; Social Science Bites, Steven Lukes On Emile Durkheim; BBC4, In Our Time, Weber’s The Protestant Ethic

Karl Marx (1818 – 1881)

• Marx’ın felsefesinde bir “insan doğası”nın varlığından söz edilebilir mi?
• “Tür varlığı” (species being) nedir?
• Tarihsellik (historicity) nedir? Tarihsellik ile evrensellik (universality) arasındaki temel farklar nelerdir?
• Toplumsallık (collectivism) nedir?
• Diyalektik nedir?
• Marx’ın Georg W. F. Hegel’in diyalektik yöntemine en temel itirazı nedir?
• Marx, Ludwig Feuerbach’ın Hristiyanlık eleştirisinin temelini oluşturan materyalizm kavramını kendi yöntemine nasıl adapte eder?
• Friedrich Engels’e göre tarihsel materyalizm (historical materialism) nedir?
• Tarihin taşıyıcıları sınıflar nasıl oluşur?
• Artı-değer (surplus value) nedir?
• Artı-değerin bir sınıftan diğerine akışı üzerine kurulu olan kapitalist ekonomik sistem neden krizlere açıktır?
• Kapitalizmin yapısal krizleri neden bir işçi devrimine yol açmak zorundadır?
• Mülksüzleştirme (dispossession) nedir?
• Özgürleşim (emancipation) nedir?
• Sosyalizm ile komünizmin farkı nedir?
• Ekonomik determinizm nedir?
• Yapı (structure / base) ile üst-yapı (super-structure) arasındaki fark ve ilişki nedir?
• Meta fetişizmi (commodity fetishism) nedir? Nasıl ortaya çıkar?
• Yabancılaşma (alienation) nedir? Yabancılaşmanın işçiler arasında neden olduğu sonuçlar nelerdir?
• Yabancılaşmadan kurtulmak mümkün müdür?
• Şeyleşme (reification) nedir?
• Camera obscuranedir?

Émile Durkheim (1858-1917)

• Sosyolojizm nedir?
• Modern dünya analizinin ana aktörü neden toplumlar olmalıdır?
• Modern sanayi toplumu neden işbölümü (division of labor) üzerine kuruludur?
• Bir toplumun üretim kapasitesi nasıl düzenlenebilir, nasıl arttırılabilir?
• Durkheim, August Comte’un evrimci modelini kendi sosyolojisine nasıl adapte etmiştir?
• Durkheim’ın Herbert Spencercı organizmacılığa ve metodolojik bireyciliğe itirazları nelerdir?
• Toplumun ahlaki karakteri ile üretim kapasitesi arasındaki bağ nasıl kurulabilir? Bu bağın kurulmasında devlete ne gibi sorumluluklar yüklenmelidir?
• Modern hayatın bireyciliğinin (individualism) bencilliğe (egoism) dönüşmemesi nasıl gerçekleştirilebilir?
• Geleneksel toplumların modern toplumlara dönüşümünde yaşanan temel değişim nedir?
• Mekanik dayanışma nedir?
• Organik dayanışma nedir?
• Kolektif vicdan (conscience collective) nedir?
• Dinin modern toplumdaki işlevleri nelerdir?
• Modern toplumlarda çatışmanın ana nedeni olarak ‘yeterince toplumsallaşamama’ faktörü öne çıkartılırsa, “anomi” (anomie) kavramı nasıl tanımlanmalıdır?
• İntihar bir anomi midir?
• Toplumsal anlamda işlevselcilik nedir?
• Durkheim bir pozitivist midir?

Max Weber (1864 – 1920)

• Wilhelm Dilthey’in doğa bilimleri ve sosyal bilimler ayrımını ‘açıklamak’ (Erklaren) ve ‘anlamak’ (Verstehen) eylemleri üzerinden yapma nedeni nedir?
• Max Weber anlayış eylemini yüceltirken, ‘aksiyolojik yansızlığın’ (axiological neutrality) nasıl sağlanabileceğini öne sürer?
• Rasyonalizm nedir? Aklın araçsallaşması (instrumental rationality) ne anlama gelmektedir?
• Modern devlette siyaset niçin yapılır?
• Devletin hakimiyeti nasıl araçsallaşır?
• Bürokrasi nedir?
• Gelecekte ve halihazırda bürokrasinin ‘demir kafese’ (iron cage) dönüşmesi öngörüsünün altında hangi nedenler ve varsayımlar yatmaktadır?
• Dünyanın ‘büyüsünün bozulması’ (Entzauberung – disenchantment of the world) ne anlama gelmektedir? Bu büyü, nasıl yeniden kazanılabilir?
• Seçici yakınlık (effective affinity) nedir?
• Otorite (authority – auctoritas) ile iktidar (power – potestas) kavramları arasındaki fark nedir?
• Otoritenin, üzerinde tahakküm kurulan toplum/topluluk nezdinde meşruiyet (legitimacy) sağlaması neden önemlidir?
• Weber’in üçlü tipolojisine göre otorite hangi yollarla sağlanır?
• Karizmatik otorite nedir? Karizmanın rutinleşmesi (routinization of charisma) nedir?
• Geleneksel otorite nedir? Yeni geleneklerin ‘icadı’ (Eric Hobsbawm – the invented tradition) hangi faktörlere bağlıdır?
• Yasal-akılcı otorite nedir? Mutabakat/oydaşım (consensus) ile oy çokluğu neden farklı anlamlara gelmektedir?

 

4. ve 5. Haftalar – İktidarın Niteliği Üzerine… Bağımlı vs. Bağımsız?

– Film: Full Metal Jacket (Yön. Stanley Kubrick, 1987)

– Podcast: Explaining History, Gramsci; BBC4, In Our Time, Creative Destruction

Vilfredo Pareto (1848 – 1923)

• “Pareto verimliliği” (Pareto efficiency) nedir?
• “Pareto Kanunu” (Pareto Law), diğer adıyla “80/20 İlkesi,” nedir?
• Pareto, Gaetano Mosca’nın (1858-1941) “elit teorisi”nden hangi temaları ödünç almıştır?
• Pareto’ya göre “elit” kavramı ne ifade eder?
• Pareto’nun “elitlerin dolaşımı” (the circulation of elites) tezi, toplumsal hareketlilik çerçevesinde nasıl anlaşılabilir?
• “Türevler” (derivations) ile “kalıntılar” (residues) birbirinden nasıl ayrılır?
• Niccolò Machiavelli’deki (1469 – 1527) aslan ve tilki ayrımı, Pareto’nun yaklaşımına nasıl yansır?
• Pareto’nun ünlü sözü, “tarih bir aristokratlar mezarlığıdır,” nasıl yorumlanabilir?
• Pareto’nun yaklaşımlarının faşizm ve demokrasi ile nasıl bir bağlantısı kurulabilir?

Robert Michels (1876 – 1936)

• Michels’in, bir dönem içinde bulunduğu, Marksist ve sosyalist çevrelere temel eleştirileri nelerdir? Sosyalizm vs. kapitalizm karşıtlığı neden demokrasi vs. bürokrasi karşıtlığına dönüşmüştür?
• Michels’e göre “elit” kavramı ne ifade eder?
• Örgütlenme pratiği, alt sınıflar için neden hayati bir önem taşır?
• Max Weber’in “karizmatik otorite” ideal tipi, modern toplumlar için neden önemlidir? Karizmatik lider ile örgüt arasındaki bağlantı neden kaçınılmazdır?
• “Oligarşinin Tunç Yasası”nın (The Iron Law of Oligarchy) temel varsayımları nelerdir?
• Michels’in 1924 yılında İtalyan Faşist Parti’ye katılma sebepleri nelerdir?
• Michels’in yaklaşımları ile güncel “Moderasyon Teorisi” (Moderation Theory) arasında ne tür benzerlikler bulunabilir?

Charles Wright Mills (1916 – 1962)

• “Toplumbilimsel düşün” (sociological imagination) nedir? Bireysel sorunların (personaltroubles), kamu meselelerine (public issues) dönüşümü süreci nasıl değerlendirilmelidir?
• Mills’e göre işçi hareketlerini ehlileştiren kapitalist mekanizmalar hangileridir?
• Bürokrasi ile orta-sınıf hareketleri arasındaki ilişki nasıl açıklanabilir?
• Bir iş yerinde bulunan (i) zor (coercion), (ii) otorite ve (iii) manipülasyon süreçleri, toplumsal iktidar ilişkilerini nasıl etkiler?
• “İktidar eliti” (power elite) nedir?
• Merkezi otoriteyi meydana getiren mekanizmalar nelerdir?
• “Kalıcı savaş ekonomisi” (permanent war economy) nedir?
• ABD özelinde, iktidar üçgeni (triangle of power) hangi sektörlerin elitlerinden meydana gelmektedir?

Joseph Schumpeter (1883 – 1950)

• Kapitalist serbest-piyasa rekabeti ile siyasal rekabet arasında ne tür benzerlikler mevcuttur?
• Karl Marx’ın öngördüğü “kapitalizmin sonu” ile Schumpeter’in tahminleri arasında ne tür farklılıklar yer almaktadır?
• Kapitalizmin kendi içine çöküşü, entelektüellere ve siyasal partilere ne tür bir etkide bulunacaktır?
• “Yaratıcı yıkım” (creative destruction) nedir?
• Siyasetçiler ile oy verenler arasındaki ilişki nasıl tanımlanabilir?
• “Minimalist / prosedürel demokrasi” nedir?

Antonio Gramsci (1891 – 1937)

• Gramsci’nin Karl Marx’a (1818-1883) ait örtük siyaset teorisine temel katkıları nelerdir?
• Gramsci’nin tarihselciliği (historicism) nasıl tanımlanabilir?
• Gramsci, Marx’taki yapı (structure/base) – üstyapı (superstructure) ilişkisini nasıl yeniden-kurar?
• Sivil toplum (civil society) ile siyasal toplum (political society) arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
• Kapitalist devletin varlık amacı nedir? Sınıf bilinci kavramı üzerinden devlet nasıl meşrulaştırılır?
• Sağduyu/ortak akıl (common sense) nedir?
• Hegemonya (hegemony) nedir?
• Kültürel hegemonya nasıl inşa edilir?
• Zor (coercion) ile rıza (consent) araçları arasındaki ilişki nasıl kurulur?
• Hegemon kültürün aktarılması ile toplumsal pedagoji (social pedagogy) arasındaki ilişki nedir? 
• Egemen sınıf ile baskı altındaki sınıf arasındaki ilişkilere atıfla pasif devrim (passive revolution) ve karşı-devrim (counter-revolution) süreçleri birbirinden nasıl ayrılır?
• Tarihsel blok (historical bloc) nedir?
• Hegemonya krizleri ne zaman ortaya çıkar?
• Manevra savaşı (war of maneuver) ile mevzi savaşı (war of position) arasında hangi farklar bulunmaktadır?
• Gramsci’ye göre devletin kuşatılması (surrounding of the state) süreci nasıl gerçekleşebilir?
• Organik aydınların (organic intellectuals) pasif ve karşı devrim süreçlerindeki rolleri nelerdir?

 

6. ve 7. Haftalar – Tarihsel Sosyolojiye Giriş

– Film: 2001 – A Space Odyssey (Yön. Stanley Kubrick, 1968))

– Podcast: BBC4, In Our Time, Ibn Khaldun; BBC4, In Our Time, 1848: Year of Revolution; BBC4, In Our Time, The French Revolution’s Legacy

İbn Haldun (1332 – 1406)

• İbn Haldun’a göre insan neden doğası gereği toplumsal olmak durumundadır?
• İnsanın toplumsallığının bir sonucu olarak devlet neden doğal bir zaruriyettir?
• İbn Haldun, toplum ve devlet kategorilerini neden birbirlerinden ayırmıştır?
• Bir toplumda toplumsallığın, kurumların ve en nihayetinde farklı işbölümlerine bağlı olarak gelişen farklı kültürlerin incelenmesi anlamında umran biliminin, bugünkü terminolojide bir karşılığı var mıdır?
• İbn Haldun’a göre, Muhammed Peygamber zamanında kurulan ilk İslam devletinin niteliği monarşiye mi yoksa teokrasiye mi daha yakındır?
• İlk İslam devletinden Emevi Hanedanlığı’na (661-750) geçiş sürecinde devletin niteliğinde bir değişiklik yaşanmış mıdır? Neden?
• Asabiyye nedir? Hangi faktörlere bağlı olarak doğar, gelişir ve yok olur?
• Asabiyye kavramı, İslam’daki pratik devlet anlayışında ve rejim değişikliklerinde yaşanılanları açıklamak için nasıl kullanılabilir?
• İbn Haldun’a göre toplumlar kendi aralarında veya tarihsel bir boyut içerisinde nasıl farklılaşır?
• Bedevi toplum nedir?
• Hadari toplum nedir?
• Bedevi toplumlardan hadari toplumlara geçiş sürecinde hangi toplumsal, ekonomik (üretimsel), kurumsal ve siyasal değişimler gözlemlenir?
• İbn Haldun, adalet kavramı üzerinden nasıl bir devlet tanımı geliştirmiştir?
• Devletlerin doğal ve tarihsel bir süreçte hayat evrelerini tamamlamaları anlayışı, İbn Haldun’un düşüncesini tarihsel determinizme dahil eder mi?
• Devletlerin aşamaları/dönemleri/tavırları nelerdir? Herhangi bir devletin bu süreçlerden kaçışı mümkün olabilir mi?
• İbn Haldun’a göre devletleri birbirinden ayıran akli siyaset, medeni siyaset ve dini siyaset anlayışları arasında hangi farklılıklar bulunmaktadır? Hangi siyaset anlayışı, İbn Haldun’da ideal yönetime denk gelmektedir?

Charles Tilly (1929 – 2008)

• Orta Çağ ile modern dönem arasındaki hangi toplumsal/siyasal/teknolojik gelişmeler ulus-devlet modeline yol açmıştır?
• Devletin modern formunun ortaya çıkışında rol oynayan iki temel faktör hangileridir, birbirleriyle nasıl bir ilişki içindedir?
• Modern devletin tanımı ve ana faaliyet alanları nedir?
• Modern devlette siyasi meşruiyet nasıl sağlanır?
• “Toplumsal hareketler” (social movements) ile devrimlerin birbirinden farkı nedir?
• Toplumsal hareketlerin amaçları, araçları ve katılımcı profilleri nasıl belirlenir?
• “Kolektif şiddet siyaseti” (contentious politics) ne anlama gelir?
• “WUNC göstergeleri” (WUNC displays) nelerdir ve toplumsal hareketleri birbirinden nasıl ayırır?

Barrington Moore, Jr. (1913 – 2005)

• Toplumsal değişimleri tetikleyen iç / üst-yapısal faktörler ne olabilir?
• Kapitalizmin belli bir toplumdaki dinamikleri ile farklı siyasal üst-yapılar arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
• Tarım toplumları neden devrimlere (revolutions) elverişlidir?
• Devrim ile darbe kavramları birbirinden nasıl ayrılır?
• Moore’a göre demokratik-burjuva devrimi, faşist-tepeden inmeci devrim ve komünist-köylü devrimi arasındaki temel farklar ve ortak noktalar nelerdir?
• İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve Çin örnekleri, hangi devrim kategorilerinde değerlendirilebilir?

Theda Skocpol (1947 – …)

• Devrimler ile devlet yapıları arasında neden özel bir ilişki biçimi mevcuttur?
• “Devrimci durum” (revolutionary situation) nedir?
• Toplumsal huzursuzlukların altında yatan ulusal ve uluslararası (iç ve dış) faktörler nelerdir?
• Toplumsal devrim ile siyasal devrim arasında ne gibi farklar bulunmaktadır?
• Büyük devrimlere yol açan iki temel faktör ve tetikleyici koşul nasıl sıralanabilir?
• Devrimlerin sonucu illa ki ‘özgürleştirici’ (emancipatory) mi olmalıdır?
• Bağımsız ve güçlü bir aristokratik yapının olmadığı toplumlarda devrim gerçekleşebilir mi?

 

8. ve 9. Haftalar – Neoliberalizm ve Toplum

– Film: A Clockwork Orange (Yön. Stanley Kubrick, 1971)

– Podcast: Reading Marx’s Capital with David Harvey, davidharvey.org.

Karl Polanyi (1886 – 1985)

• Polanyi’ye göre ekonominin toplumdaki yeri nedir?
• Ekonominin biçimsel ve özsel tanımlarından hangisi toplumsal bir açıklamayı mümkün kılmaktadır?
• Ekonomide yer alan “karşılıklılık,” (reciprocity) “yeniden-dağıtım” (re-distribution) ve “takas” (exhange) eylemleri ve bu eylemlerin gerçekleştirildiği mekanlar nasıl ayrılır?
• On dokuzuncu yüzyılın “piyasa sistemi” (market system) neden biriciktir?
• On dokuzuncu yüzyılın dört temel kurumu hangileridir? Bu kurumlardan hangisi, yirminci yüzyıldaki yıkımların ana sebebini oluşturmaktadır?
• Polanyi’ye göre “çifte hareket” (double movement) ne anlama gelmektedir?
• Kendini-düzenleyen liberal piyasa ile totaliter devlet arasındaki bağlantı nasıl gerçekleşir?
• Gömülü liberalizm (embedded liberalism) nedir?

David Harvey (1935 – …)

• Kapitalizmin “aşırı-birikim” (over-accumulation) krizleri neden meydana gelir ve neden yıkıcı sonuçlara gebedir?
• Aşırı-birikimi absorbe etmeye yönelik “zamansal sabiteler” (temporal fix) nelerdir?
• Aşırı-birikimi absorbe etmeye yönelik “mekansal sabiteler” (spatial fix) nelerdir?
• Bir ülkedeki çakılı sermaye ile “zamansal ertelemenin” (temporal deferral) ve “coğrafi yayılımın” (geographical expansion) çatışması durumunda hangi sorunlar ortaya çıkar?
• “Değiştirici krizler” (switching crises) kavramı ne ifade eder?
• “Mülksüzleştirme yoluyla birikim” (accumulation by dispossession) nedir?
• Neoliberalizm ile liberalizm arasındaki farklar nelerdir?
• Neoliberal politikalar, kapitalizmin aşırı-birikim krizlerini aşma yolunda neden elzem kabul edilmektedir?

 

10. ve 11. Haftalar – Habitus, Alan, Şeyleşme ve Simgesel Şiddet

– Film: Eyes Wide Shut (Yön. Stanley Kubrick, 1999)

– Podcast: BBC4, In Our Time, The Individual; BBC4, In Our Time, Cultural Rights in the 20th Century

György Lukács (1885 – 1971)

• Lukács’ın Batı Marksizmine temel katkısı nedir?
• “Sınıf bilinci” (class consciousness) ne ifade eder?
• Lukács’ta özne-nesne arasındaki ilişki nasıl ele alınır?
• “Özne-proletarya” kavramı, Lukács’ın teorisinde niçin merkezi bir rol oynamaktadır?
• “Şeyleşme” (reification) nedir?
• Şeyleşmenin nesnel ve öznel boyutları birbirinden nasıl ayrılmaktadır?
• Lukács’ın 20. yüzyıl Alman sosyolojisine yönelttiği temel eleştiriler nelerdir?
• Lukács’ta kapitalist irrasyonellik, teorik irrasyonellik ve faşist irrasyonellik kavramları nasıl açıklanmaktadır?

Pierre Bourdieu (1930 – 2002)

• Bourdieu sosyolojisinin temel sorunsalı nedir?
• Yapılaştırma/yapılandırma (structuration) teorisine göre aktör/özne (agent) ile yapı (structure) arasındaki ilişki nasıl tanımlanmalıdır?
• “Yapılandırıcı yapı” (structuring structure) nedir?
• “Yapılandırılmış yapı” (structured structure) nedir?
• Bourdieu’ye göre “habitus” nedir ve neden kolektif süreçlerde tanımlanmalıdır?
• Bourdieu habitusu neden söylemsel olarak değil, pratik olarak ele almaktadır?
• Habitusun yaratıcı kapasitesi nasıl ortaya çıkar?
• Habitus ile Marksist sınıflar arasındaki ilişki nasıl ele alınmalıdır?
• “Alan” (field) nedir?
• Alanların, etraflarında düzenlendiği sermaye (capital) çeşitleri nasıl ortaya çıkar?
• Alan-içi ve alanlar-arası hiyerarşi nasıl kurumsallaşır?
• Alanların yapısal özellikleri nelerdir ve alanlar-arası etkileşimler nasıl oluşur?
• Bourdieu’ye göre “şiddet” (violence) nedir?
• “Sembolik şiddet” (symbolic violence), nesnel, öznel fiziksel şiddetten nasıl ayrılır ve nasıl meydana gelir?
• Aktörlerin “tanınmama” (non-recognition) ve “yanlış tanınma” (misrecognition) durumlarıyla başa çıkabilme mekanizmaları var mıdır?

 

12. Hafta – Toplumsal Cinsiyet

– Film: Lolita (Yön. Stanley Kubrick, 1962)

– Podcast: BBC4, In Our Time, Mary Wollstonecraft; BBC4, In Our Time, Simone de Beauvoir; BBC4, In Our Time, Feminism; Columbia University, Queer Theory Workshops, CGSL

Simone de Beuavoir (1908 – 1986)

• “Varoluşçu feminizm” (existentialist feminism) nedir ve “özcü feminizmden” (essentialist feminism) nasıl ayrılır?
• “Kadın doğulmaz, kadın olunur” cümlesi neden Beauvoir’ın feminizminin temelinde yer almaktadır?
• Beauvoir’ın kadınları “ikinci cins” (the second sex) olarak tanımlama nedenleri nedir?
• Cinsiyet (sex) ile “toplumsal cinsiyet” (gender) kavramları neden farklılaşmalıdır?
• “Normal” ile “sapkın” (deviant) kategorileri düşünüldüğünde, kadının toplumdaki yeri nasıl belirlenmektedir?
• Beauvoir’ın Mary Wollstonecraft (1759 – 1797) feminizmine yaptığı eklemeler nelerdir?
• Kadının “ötekileşmesi” ne anlama gelir?

Judith Butler (1956 – …)

• Butler’ın içinde yer aldığı “üçüncü akım feminizmi” (third-wave feminism) öncüllerinden nasıl ayrılmaktadır?
• “Cinsiyetin söylemsel sınırları” (discursive limits of sex) ifadesi ile anlatılmak istenen nedir?
• “Performativite” (performativity) nedir?
• “Heteronormativite” (heteronormativity) nedir?
• Cinsiyet (sex), toplumsal cinsiyet (gender) ve arzu (desire) arasındaki ilişkiler nasıl şekillenmektedir?
• Queer Theory‘nin temel varsayımları nedir?