*** 2018-2019 Yaz Dönemi SB 321 Siyaset Sosyolojisi syllabus için tıklayınız…
1. Hafta – Siyaset Tamam da… Sosyoloji?
– Film: Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (Yön. Stanley Kubrick, 1964)
Siyaset Sosyolojisi Nedir?
- Siyaset nedir? Kapsamı ve amaçları ne olabilir?
- Yalnızca bireyi ilgilendirecek bir siyaset mümkün müdür?
- Toplumun hangi birincil özelliği siyaseti, toplumsal düzenin sağlanması için “kaçınılmaz” kılar?
- Her şey toplumsal (social) mıdır?
- Siyaset sosyolojisi neden siyaset ile toplum arasında ikili bir ilişki kurmak durumundadır?
- Sosyolojik olmak nedir?
- Tom Bottomore’a göre siyaset sosyolojisi üzerine sorulan sorular neden ‘iktidar’ (power) kavramını içermelidir?
- Ontoloji nedir? Epistemoloji nedir? Metodoloji nedir?
- Güç (force) nedir? İktidar (power) nedir? Zor (coercion) nedir?
2. ve 3. Haftalar – Entelektüel Borç Ödemesi: Marx, Durkheim, Weber
– Film: Spartacus (Yön. Stanley Kubrick, 1960)
– Podcast: BBC4, In Our Time, Marx; Social Science Bites, Steven Lukes On Emile Durkheim; BBC4, In Our Time, Weber’s The Protestant Ethic
Karl Marx (1818 – 1881)
- Marx’ın felsefesinde bir “insan doğası”nın varlığından söz edilebilir mi?
- “Tür varlığı” (species being) nedir?
- Tarihsellik (historicity) nedir? Tarihsellik ile evrensellik (universality) arasındaki temel farklar nelerdir?
- Toplumsallık (collectivism) nedir?
- Diyalektik nedir?
- Marx’ın Georg W. F. Hegel’in diyalektik yöntemine en temel itirazı nedir?
- Marx, Ludwig Feuerbach’ın Hristiyanlık eleştirisinin temelini oluşturan materyalizm kavramını kendi yöntemine nasıl adapte eder?
- Friedrich Engels’e göre tarihsel materyalizm (historical materialism) nedir?
- Tarihin taşıyıcıları sınıflar nasıl oluşur?
- Artı-değer (surplus value) nedir?
- Artı-değerin bir sınıftan diğerine akışı üzerine kurulu olan kapitalist ekonomik sistem neden krizlere açıktır?
- Kapitalizmin yapısal krizleri neden bir işçi devrimine yol açmak zorundadır?
- Mülksüzleştirme (dispossession) nedir?
- Özgürleşim (emancipation) nedir?
- Sosyalizm ile komünizmin farkı nedir?
- Ekonomik determinizm nedir?
- Yapı (structure / base) ile üst-yapı (super-structure) arasındaki fark ve ilişki nedir?
- Meta fetişizmi (commodity fetishism) nedir? Nasıl ortaya çıkar?
- Yabancılaşma (alienation) nedir? Yabancılaşmanın işçiler arasında neden olduğu sonuçlar nelerdir?
- Yabancılaşmadan kurtulmak mümkün müdür?
- Şeyleşme (reification) nedir?
- Camera obscuranedir?
Émile Durkheim (1858-1917)
- Sosyolojizm nedir?
- Modern dünya analizinin ana aktörü neden toplumlar olmalıdır?
- Modern sanayi toplumu neden işbölümü (division of labor) üzerine kuruludur?
- Bir toplumun üretim kapasitesi nasıl düzenlenebilir, nasıl arttırılabilir?
- Durkheim, August Comte’un evrimci modelini kendi sosyolojisine nasıl adapte etmiştir?
- Durkheim’ın Herbert Spencercı organizmacılığa ve metodolojik bireyciliğe itirazları nelerdir?
- Toplumun ahlaki karakteri ile üretim kapasitesi arasındaki bağ nasıl kurulabilir? Bu bağın kurulmasında devlete ne gibi sorumluluklar yüklenmelidir?
- Modern hayatın bireyciliğinin (individualism) bencilliğe (egoism) dönüşmemesi nasıl gerçekleştirilebilir?
- Geleneksel toplumların modern toplumlara dönüşümünde yaşanan temel değişim nedir?
- Mekanik dayanışma nedir?
- Organik dayanışma nedir?
- Kolektif vicdan (conscience collective) nedir?
- Dinin modern toplumdaki işlevleri nelerdir?
- Modern toplumlarda çatışmanın ana nedeni olarak ‘yeterince toplumsallaşamama’ faktörü öne çıkartılırsa, “anomi” (anomie) kavramı nasıl tanımlanmalıdır?
- İntihar bir anomi midir?
- Toplumsal anlamda işlevselcilik nedir?
- Durkheim bir pozitivist midir?
Max Weber (1864 – 1920)
- Wilhelm Dilthey’in doğa bilimleri ve sosyal bilimler ayrımını ‘açıklamak’ (Erklaren) ve ‘anlamak’ (Verstehen) eylemleri üzerinden yapma nedeni nedir?
- Max Weber anlayış eylemini yüceltirken, ‘aksiyolojik yansızlığın’ (axiological neutrality) nasıl sağlanabileceğini öne sürer?
- Rasyonalizm nedir? Aklın araçsallaşması (instrumental rationality) ne anlama gelmektedir?
- Modern devlette siyaset niçin yapılır?
- Devletin hakimiyeti nasıl araçsallaşır?
- Bürokrasi nedir?
- Gelecekte ve halihazırda bürokrasinin ‘demir kafese’ (iron cage) dönüşmesi öngörüsünün altında hangi nedenler ve varsayımlar yatmaktadır?
- Dünyanın ‘büyüsünün bozulması’ (Entzauberung – disenchantment of the world) ne anlama gelmektedir? Bu büyü, nasıl yeniden kazanılabilir?
- Seçici yakınlık (effective affinity) nedir?
- Otorite (authority – auctoritas) ile iktidar (power – potestas) kavramları arasındaki fark nedir?
- Otoritenin, üzerinde tahakküm kurulan toplum/topluluk nezdinde meşruiyet (legitimacy) sağlaması neden önemlidir?
- Weber’in üçlü tipolojisine göre otorite hangi yollarla sağlanır?
- Karizmatik otorite nedir? Karizmanın rutinleşmesi (routinization of charisma) nedir?
- Geleneksel otorite nedir? Yeni geleneklerin ‘icadı’ (Eric Hobsbawm – the invented tradition) hangi faktörlere bağlıdır?
- Yasal-akılcı otorite nedir? Mutabakat/oydaşım (consensus) ile oy çokluğu neden farklı anlamlara gelmektedir?
4. ve 5. Haftalar – İktidarın Niteliği Üzerine… Bağımlı vs. Bağımsız?
– Film: Full Metal Jacket (Yön. Stanley Kubrick, 1987)
– Podcast: Explaining History, Gramsci; BBC4, In Our Time, Creative Destruction
Vilfredo Pareto (1848 – 1923)
- “Pareto verimliliği” (Pareto efficiency) nedir?
- “Pareto Kanunu” (Pareto Law), diğer adıyla “80/20 İlkesi,” nedir?
- Pareto, Gaetano Mosca’nın (1858-1941) “elit teorisi”nden hangi temaları ödünç almıştır?
- Pareto’ya göre “elit” kavramı ne ifade eder?
- Pareto’nun “elitlerin dolaşımı” (the circulation of elites) tezi, toplumsal hareketlilik çerçevesinde nasıl anlaşılabilir?
- “Türevler” (derivations) ile “kalıntılar” (residues) birbirinden nasıl ayrılır?
- Niccolò Machiavelli’deki (1469 – 1527) aslan ve tilki ayrımı, Pareto’nun yaklaşımına nasıl yansır?
- Pareto’nun ünlü sözü, “tarih bir aristokratlar mezarlığıdır,” nasıl yorumlanabilir?
- Pareto’nun yaklaşımlarının faşizm ve demokrasi ile nasıl bir bağlantısı kurulabilir?
Robert Michels (1876 – 1936)
- Michels’in, bir dönem içinde bulunduğu, Marksist ve sosyalist çevrelere temel eleştirileri nelerdir? Sosyalizm vs. kapitalizm karşıtlığı neden demokrasi vs. bürokrasi karşıtlığına dönüşmüştür?
- Michels’e göre “elit” kavramı ne ifade eder?
- Örgütlenme pratiği, alt sınıflar için neden hayati bir önem taşır?
- Max Weber’in “karizmatik otorite” ideal tipi, modern toplumlar için neden önemlidir? Karizmatik lider ile örgüt arasındaki bağlantı neden kaçınılmazdır?
- “Oligarşinin Tunç Yasası”nın (The Iron Law of Oligarchy) temel varsayımları nelerdir?
- Michels’in 1924 yılında İtalyan Faşist Parti’ye katılma sebepleri nelerdir?
- Michels’in yaklaşımları ile güncel “Moderasyon Teorisi” (Moderation Theory) arasında ne tür benzerlikler bulunabilir?
Charles Wright Mills (1916 – 1962)
- “Toplumbilimsel düşün” (sociological imagination) nedir? Bireysel sorunların (personaltroubles), kamu meselelerine (public issues) dönüşümü süreci nasıl değerlendirilmelidir?
- Mills’e göre işçi hareketlerini ehlileştiren kapitalist mekanizmalar hangileridir?
- Bürokrasi ile orta-sınıf hareketleri arasındaki ilişki nasıl açıklanabilir?
- Bir iş yerinde bulunan (i) zor (coercion), (ii) otorite ve (iii) manipülasyon süreçleri, toplumsal iktidar ilişkilerini nasıl etkiler?
- “İktidar eliti” (power elite) nedir?
- Merkezi otoriteyi meydana getiren mekanizmalar nelerdir?
- “Kalıcı savaş ekonomisi” (permanent war economy) nedir?
- ABD özelinde, iktidar üçgeni (triangle of power) hangi sektörlerin elitlerinden meydana gelmektedir?
Joseph Schumpeter (1883 – 1950)
- Kapitalist serbest-piyasa rekabeti ile siyasal rekabet arasında ne tür benzerlikler mevcuttur?
- Karl Marx’ın öngördüğü “kapitalizmin sonu” ile Schumpeter’in tahminleri arasında ne tür farklılıklar yer almaktadır?
- Kapitalizmin kendi içine çöküşü, entelektüellere ve siyasal partilere ne tür bir etkide bulunacaktır?
- “Yaratıcı yıkım” (creative destruction) nedir?
- Siyasetçiler ile oy verenler arasındaki ilişki nasıl tanımlanabilir?
- “Minimalist / prosedürel demokrasi” nedir?
Antonio Gramsci (1891 – 1937)
- Gramsci’nin Karl Marx’a (1818-1883) ait örtük siyaset teorisine temel katkıları nelerdir?
- Gramsci’nin tarihselciliği (historicism) nasıl tanımlanabilir?
- Gramsci, Marx’taki yapı (structure/base) – üstyapı (superstructure) ilişkisini nasıl yeniden-kurar?
- Sivil toplum (civil society) ile siyasal toplum (political society) arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
- Kapitalist devletin varlık amacı nedir? Sınıf bilinci kavramı üzerinden devlet nasıl meşrulaştırılır?
- Sağduyu/ortak akıl (common sense) nedir?
- Hegemonya (hegemony) nedir?
- Kültürel hegemonya nasıl inşa edilir?
- Zor (coercion) ile rıza (consent) araçları arasındaki ilişki nasıl kurulur?
- Hegemon kültürün aktarılması ile toplumsal pedagoji (social pedagogy) arasındaki ilişki nedir?
- Egemen sınıf ile baskı altındaki sınıf arasındaki ilişkilere atıfla pasif devrim (passive revolution) ve karşı-devrim (counter-revolution) süreçleri birbirinden nasıl ayrılır?
- Tarihsel blok (historical bloc) nedir?
- Hegemonya krizleri ne zaman ortaya çıkar?
- Manevra savaşı (war of maneuver) ile mevzi savaşı (war of position) arasında hangi farklar bulunmaktadır?
- Gramsci’ye göre devletin kuşatılması (surrounding of the state) süreci nasıl gerçekleşebilir?
- Organik aydınların (organic intellectuals) pasif ve karşı devrim süreçlerindeki rolleri nelerdir?
6. ve 7. Haftalar – Tarihsel Sosyolojiye Giriş
– Film: 2001 – A Space Odyssey (Yön. Stanley Kubrick, 1968))
– Podcast: BBC4, In Our Time, Ibn Khaldun; BBC4, In Our Time, 1848: Year of Revolution; BBC4, In Our Time, The French Revolution’s Legacy
İbn Haldun (1332 – 1406)
- İbn Haldun’a göre insan neden doğası gereği toplumsal olmak durumundadır?
- İnsanın toplumsallığının bir sonucu olarak devlet neden doğal bir zaruriyettir?
- İbn Haldun, toplum ve devlet kategorilerini neden birbirlerinden ayırmıştır?
- Bir toplumda toplumsallığın, kurumların ve en nihayetinde farklı işbölümlerine bağlı olarak gelişen farklı kültürlerin incelenmesi anlamında umran biliminin, bugünkü terminolojide bir karşılığı var mıdır?
- İbn Haldun’a göre, Muhammed Peygamber zamanında kurulan ilk İslam devletinin niteliği monarşiye mi yoksa teokrasiye mi daha yakındır?
- İlk İslam devletinden Emevi Hanedanlığı’na (661-750) geçiş sürecinde devletin niteliğinde bir değişiklik yaşanmış mıdır? Neden?
- Asabiyye nedir? Hangi faktörlere bağlı olarak doğar, gelişir ve yok olur?
- Asabiyye kavramı, İslam’daki pratik devlet anlayışında ve rejim değişikliklerinde yaşanılanları açıklamak için nasıl kullanılabilir?
- İbn Haldun’a göre toplumlar kendi aralarında veya tarihsel bir boyut içerisinde nasıl farklılaşır?
- Bedevi toplum nedir?
- Hadari toplum nedir?
- Bedevi toplumlardan hadari toplumlara geçiş sürecinde hangi toplumsal, ekonomik (üretimsel), kurumsal ve siyasal değişimler gözlemlenir?
- İbn Haldun, adalet kavramı üzerinden nasıl bir devlet tanımı geliştirmiştir?
- Devletlerin doğal ve tarihsel bir süreçte hayat evrelerini tamamlamaları anlayışı, İbn Haldun’un düşüncesini tarihsel determinizme dahil eder mi?
- Devletlerin aşamaları/dönemleri/tavırları nelerdir? Herhangi bir devletin bu süreçlerden kaçışı mümkün olabilir mi?
- İbn Haldun’a göre devletleri birbirinden ayıran akli siyaset, medeni siyaset ve dini siyaset anlayışları arasında hangi farklılıklar bulunmaktadır? Hangi siyaset anlayışı, İbn Haldun’da ideal yönetime denk gelmektedir?
Charles Tilly (1929 – 2008)
- Orta Çağ ile modern dönem arasındaki hangi toplumsal/siyasal/teknolojik gelişmeler ulus-devlet modeline yol açmıştır?
- Devletin modern formunun ortaya çıkışında rol oynayan iki temel faktör hangileridir, birbirleriyle nasıl bir ilişki içindedir?
- Modern devletin tanımı ve ana faaliyet alanları nedir?
- Modern devlette siyasi meşruiyet nasıl sağlanır?
- “Toplumsal hareketler” (social movements) ile devrimlerin birbirinden farkı nedir?
- Toplumsal hareketlerin amaçları, araçları ve katılımcı profilleri nasıl belirlenir?
- “Kolektif şiddet siyaseti” (contentious politics) ne anlama gelir?
- “WUNC göstergeleri” (WUNC displays) nelerdir ve toplumsal hareketleri birbirinden nasıl ayırır?
Barrington Moore, Jr. (1913 – 2005)
- Toplumsal değişimleri tetikleyen iç / üst-yapısal faktörler ne olabilir?
- Kapitalizmin belli bir toplumdaki dinamikleri ile farklı siyasal üst-yapılar arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
- Tarım toplumları neden devrimlere (revolutions) elverişlidir?
- Devrim ile darbe kavramları birbirinden nasıl ayrılır?
- Moore’a göre demokratik-burjuva devrimi, faşist-tepeden inmeci devrim ve komünist-köylü devrimi arasındaki temel farklar ve ortak noktalar nelerdir?
- İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve Çin örnekleri, hangi devrim kategorilerinde değerlendirilebilir?
Theda Skocpol (1947 – …)
- Devrimler ile devlet yapıları arasında neden özel bir ilişki biçimi mevcuttur?
- “Devrimci durum” (revolutionary situation) nedir?
- Toplumsal huzursuzlukların altında yatan ulusal ve uluslararası (iç ve dış) faktörler nelerdir?
- Toplumsal devrim ile siyasal devrim arasında ne gibi farklar bulunmaktadır?
- Büyük devrimlere yol açan iki temel faktör ve tetikleyici koşul nasıl sıralanabilir?
- Devrimlerin sonucu illa ki ‘özgürleştirici’ (emancipatory) mi olmalıdır?
- Bağımsız ve güçlü bir aristokratik yapının olmadığı toplumlarda devrim gerçekleşebilir mi?
8. ve 9. Haftalar – Neoliberalizm ve Toplum
– Film: A Clockwork Orange (Yön. Stanley Kubrick, 1971)
– Podcast: Reading Marx’s Capital with David Harvey, davidharvey.org.
Karl Polanyi (1886 – 1985)
- Polanyi’ye göre ekonominin toplumdaki yeri nedir?
- Ekonominin biçimsel ve özsel tanımlarından hangisi toplumsal bir açıklamayı mümkün kılmaktadır?
- Ekonomide yer alan “karşılıklılık,” (reciprocity) “yeniden-dağıtım” (re-distribution) ve “takas” (exhange) eylemleri ve bu eylemlerin gerçekleştirildiği mekanlar nasıl ayrılır?
- On dokuzuncu yüzyılın “piyasa sistemi” (market system) neden biriciktir?
- On dokuzuncu yüzyılın dört temel kurumu hangileridir? Bu kurumlardan hangisi, yirminci yüzyıldaki yıkımların ana sebebini oluşturmaktadır?
- Polanyi’ye göre “çifte hareket” (double movement) ne anlama gelmektedir?
- Kendini-düzenleyen liberal piyasa ile totaliter devlet arasındaki bağlantı nasıl gerçekleşir?
- Gömülü liberalizm (embedded liberalism) nedir?
David Harvey (1935 – …)
- Kapitalizmin “aşırı-birikim” (over-accumulation) krizleri neden meydana gelir ve neden yıkıcı sonuçlara gebedir?
- Aşırı-birikimi absorbe etmeye yönelik “zamansal sabiteler” (temporal fix) nelerdir?
- Aşırı-birikimi absorbe etmeye yönelik “mekansal sabiteler” (spatial fix) nelerdir?
- Bir ülkedeki çakılı sermaye ile “zamansal ertelemenin” (temporal deferral) ve “coğrafi yayılımın” (geographical expansion) çatışması durumunda hangi sorunlar ortaya çıkar?
- “Değiştirici krizler” (switching crises) kavramı ne ifade eder?
- “Mülksüzleştirme yoluyla birikim” (accumulation by dispossession) nedir?
- Neoliberalizm ile liberalizm arasındaki farklar nelerdir?
- Neoliberal politikalar, kapitalizmin aşırı-birikim krizlerini aşma yolunda neden elzem kabul edilmektedir?
10. ve 11. Haftalar – Habitus, Alan, Şeyleşme ve Simgesel Şiddet
– Film: Eyes Wide Shut (Yön. Stanley Kubrick, 1999)
– Podcast: BBC4, In Our Time, The Individual; BBC4, In Our Time, Cultural Rights in the 20th Century
György Lukács (1885 – 1971)
- Lukács’ın Batı Marksizmine temel katkısı nedir?
- “Sınıf bilinci” (class consciousness) ne ifade eder?
- Lukács’ta özne-nesne arasındaki ilişki nasıl ele alınır?
- “Özne-proletarya” kavramı, Lukács’ın teorisinde niçin merkezi bir rol oynamaktadır?
- “Şeyleşme” (reification) nedir?
- Şeyleşmenin nesnel ve öznel boyutları birbirinden nasıl ayrılmaktadır?
- Lukács’ın 20. yüzyıl Alman sosyolojisine yönelttiği temel eleştiriler nelerdir?
- Lukács’ta kapitalist irrasyonellik, teorik irrasyonellik ve faşist irrasyonellik kavramları nasıl açıklanmaktadır?
Pierre Bourdieu (1930 – 2002)
- Bourdieu sosyolojisinin temel sorunsalı nedir?
- Yapılaştırma/yapılandırma (structuration) teorisine göre aktör/özne (agent) ile yapı (structure) arasındaki ilişki nasıl tanımlanmalıdır?
- “Yapılandırıcı yapı” (structuring structure) nedir?
- “Yapılandırılmış yapı” (structured structure) nedir?
- Bourdieu’ye göre “habitus” nedir ve neden kolektif süreçlerde tanımlanmalıdır?
- Bourdieu habitusu neden söylemsel olarak değil, pratik olarak ele almaktadır?
- Habitusun yaratıcı kapasitesi nasıl ortaya çıkar?
- Habitus ile Marksist sınıflar arasındaki ilişki nasıl ele alınmalıdır?
- “Alan” (field) nedir?
- Alanların, etraflarında düzenlendiği sermaye (capital) çeşitleri nasıl ortaya çıkar?
- Alan-içi ve alanlar-arası hiyerarşi nasıl kurumsallaşır?
- Alanların yapısal özellikleri nelerdir ve alanlar-arası etkileşimler nasıl oluşur?
- Bourdieu’ye göre “şiddet” (violence) nedir?
- “Sembolik şiddet” (symbolic violence), nesnel, öznel fiziksel şiddetten nasıl ayrılır ve nasıl meydana gelir?
- Aktörlerin “tanınmama” (non-recognition) ve “yanlış tanınma” (misrecognition) durumlarıyla başa çıkabilme mekanizmaları var mıdır?
12. Hafta – Toplumsal Cinsiyet
– Film: Lolita (Yön. Stanley Kubrick, 1962)
– Podcast: BBC4, In Our Time, Mary Wollstonecraft; BBC4, In Our Time, Simone de Beauvoir; BBC4, In Our Time, Feminism; Columbia University, Queer Theory Workshops, CGSL
Simone de Beuavoir (1908 – 1986)
- “Varoluşçu feminizm” (existentialist feminism) nedir ve “özcü feminizmden” (essentialist feminism) nasıl ayrılır?
- “Kadın doğulmaz, kadın olunur” cümlesi neden Beauvoir’ın feminizminin temelinde yer almaktadır?
- Beauvoir’ın kadınları “ikinci cins” (the second sex) olarak tanımlama nedenleri nedir?
- Cinsiyet (sex) ile “toplumsal cinsiyet” (gender) kavramları neden farklılaşmalıdır?
- “Normal” ile “sapkın” (deviant) kategorileri düşünüldüğünde, kadının toplumdaki yeri nasıl belirlenmektedir?
- Beauvoir’ın Mary Wollstonecraft (1759 – 1797) feminizmine yaptığı eklemeler nelerdir?
- Kadının “ötekileşmesi” ne anlama gelir?
Judith Butler (1956 – …)
- Butler’ın içinde yer aldığı “üçüncü akım feminizmi” (third-wave feminism) öncüllerinden nasıl ayrılmaktadır?
- “Cinsiyetin söylemsel sınırları” (discursive limits of sex) ifadesi ile anlatılmak istenen nedir?
- “Performativite” (performativity) nedir?
- “Heteronormativite” (heteronormativity) nedir?
- Cinsiyet (sex), toplumsal cinsiyet (gender) ve arzu (desire) arasındaki ilişkiler nasıl şekillenmektedir?
- Queer Theory‘nin temel varsayımları nedir?