uluslararası ilişkiler teorilerinde eleştirel yaklaşımlar

 

1. Hafta – Uluslararası İlişkilere Giriş

Neden ‘Ulus’lararası ‘İlişkiler’?

• Aristoteles insanı neden “siyasal hayvan” (zoon politikon) olarak tanımlamıştır?
• Toplumsal kimlikler, bireylerin kimliklerinin toplamı ile mi meydana gelir?
• Bugünkü modern toplumun örgütlenmesi neden ‘ulusal’dır?
• Modern toplumlar/uluslar neden bir devlete ihtiyaç duyar?
• On sekizinci yüzyıldan önce tanımlanabilecek bir ‘küresel ilişki’ kavramının temelinde neden savaşlar yatmaktadır? Savaşın bu üstünlüğü halihazırda da geçerli midir?
• Hıristiyanlık ve İslam kendi ‘alanlarını’ nasıl savaş üzerine kurar?

Bir Disiplin Olarak Uluslararası İlişkiler

• Bilimsel disiplin nedir? Bu tanımlamanın sağlanması için ne gibi kriterler geçerli olmalıdır?
• Uluslararası İlişkiler’in bir disiplin olarak doğuşu neden yirminci yüzyılın başlarına rastlar?
• Uluslararası İlişkiler disiplininin üzerine kurulduğu iddia edilen dört temel tartışma nasıl başlar, hangi kavramlar/metotlar üzerinde gelişir?
• Ernest Gellner’ın sözünü ettiği teori ile ‘ortada olan’ (pratik) arasındaki gerilim, Noam Chomsky’ye göre, Uluslararası İlişkiler disiplininde en yüksek düzeydedir. Size göre de bu durum geçerli midir?
• Martin Wight’ın 1966 tarihli makalesinde (“Why Is There No International Theory?”) sözünü ettiği sorunlar nelerdir?
• Barry Buzan ve Richard Little’ın 2001 tarihli makaleleri göz önüne alındığında, Martin Wight’tan bugüne Uluslararası İlişkiler, teori yapımında nasıl bir gelişim göstermiştir?
• Ampirik teori nedir? Kapsayıcı teori nedir?

Analiz Birimi Sorunsalı

• Kenneth Waltz’a göre uluslararası ilişkilerin üç ‘imajı’ nelerdir?
• David Singer’ın makro-mikro seviye ayırımına dayandırdığı analiz birimleri hangileridir?
• Nuri Yurdusev’e göre disiplinde neden bir analiz birimi-analiz seviyesi ayırımına ihtiyaç duyulmaktadır? Bu birimler ve seviyeler hangileridir?
• Metodolojik farklılıklar analiz birimlerini/seviyelerini değiştirir mi? Nasıl?

 

Cynthia Weber

• Bir analiz biriminden anlam çıkartmaya yarayan çerçeveye ne ad verilir?
• Uluslararası İlişkiler “mitleri” nedir?
• Uluslararası İlişkilerin geleneksel kuramlarının üzerine kurulmuş olduğu slogan örnekleri neler olabilir?
• Uluslararası İlişkiler mitlerinin kültür ve ideolojilerle olan ilişkisi nasıldır?
• Teorinin politize olması ne demektir?

Max Horkheimer

• Geleneksel teori nedir?
• Geleneksel teorinin tutarlılık ölçütü ne olabilir?
• Eleştirel teori nedir?
• Eleştirel teori neden toplumsal ve tarihsel olmalıdır?
• Pozitivizmin geleneksel teorilerdeki işlevi nedir?
• Friedrich Nietzsche’nin “şen bilim” ile öngördüğü temel varsayımlar nelerdir?

Robert Cox

• Teorinin temelinde yer alan perspektif ve problematik ögelerinin işlevleri nedir?
• Uluslararası İlişkilerin problem-çözücü (problem-solving) teorilerinin amacı nedir?
• Uluslararası İlişkilerin eleştirel (critical) teorilerinin amacı nedir?
• Problematiğin problemini anlamak neden önemlidir?
• Karşılaştırmalı alternatif perspektif arayışı, pratikte bir özgürleşime (emancipation) yol açabilir mi? Nasıl?
• Eleştirel teorilerinin sürekliliği neden gerekli olabilir?

Steve Smith

• Eleştirel (normatif, post-pozitivist) teoriler, Uluslararası İlişkiler disiplininin en az kırk yıllık pozitivist geleneğini tartışmaya açarken hangi metodolojik/epistemolojik varsayımlardan yararlanırlar?
• August Comte’un pozitivist anlayışı ile Viyana Çevresi’nin mantıksal pozitivist anlayışı birbirlerinden hangi noktalarda ayrılırlar?
• Christopher Lloyd’a göre son elli yılı hakimiyeti altına alan pozitivist bilimsel anlayışının dayandığı dört temel nokta hangileridir?
• Uluslararası İlişkiler disiplini hangi yönlerden son elli yılın pozitivizmi ile örtüşür?
• Bugünkü Uluslararası İlişkilerde pozitivizm hem ampirik epistemoloji hem metodoloji hem de davranışsalcı teori ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu kullanımın olumsuz yanları nelerdir?
• Ampirizmin sınırlı yanları nelerdir?

 

3. Hafta – Uluslararası Kavramı

 

4. Hafta – Ulusal Kavramı

Milliyetçilik Teorileri

• İlkçi (primordialist) yaklaşımların temel özellikleri nelerdir?
• İlkçi yaklaşımların sorunlu noktaları hangileridir?
  • Daimici (perrenialist), sosyo-biyolojik ve kültürelci yaklaşımlar hangi noktalarda birbirlerinden ayrılır?
  • Milletlerin öncesizliği nasıl meşrulaştırılır?
• Modernist yaklaşımların temel özellikleri nelerdir?
• Modernist yaklaşımların sorunlu noktaları hangileridir?
  • Eric Hobsbawm’ın siyasal dönüşümcü (political transformationist) yorumuna göre hangi tarihsel olay, milliyetçiliğin öncesine yerleştirilir?
    • “İcat edilmiş gelenek” (invented tradition) nedir? Gelenekleri kim, hangi amaçla inşa eder?
  • Ernest Gellner’ın toplumsal-kültürel dönüşümcü (social-cultural transformationist) yorumuna göre hangi tarihsel olay, milliyetçiliğin öncesine yerleştirilir?
    • Gellner’ın millet tanımı, modern devletleri imparatorluklardan nasıl ayırır?
  • Benedict Anderson’ın toplumsal-kültürel dönüşümcü yorumuna göre hangi tarihsel olay, milliyetçiliğin öncesine yerleştirilir?
    • “Hayal edilmiş cemaat” (imagined community) nedir? Cemaatleri kim, hangi amaçla inşa eder?
  • Tom Nairn’ın ekonomik dönüşümcü yorumuna göre hangi tarihsel olay, milliyetçiliğin öncesine yerleştirilir? Milliyetçiliği, hangi toplumsal kesim başlatır?
  • Michael Hechter’ın ekonomik dönüşümcü yorumuna göre hangi tarihsel olay, milliyetçiliğin öncesine yerleştirilir? İç-sömürgeleştirme (internal colonialism) süreçleri nasıl işler?
• Anthony D. Smith’in etno-sembolcü (ethno-symbolist) yaklaşımına göre, milliyetçilik modern bir olgu olarak tanımlanıyor olsa da, millet neden modern-öncesi köklere de sahip olmalıdır?
  • “Etnik topluluk” (ethnie) nedir? Modern milletlerle hangi noktalarda örtüşür/ayrışır?

Andrew Linklater

• Edward Hallet Carr’ın Milliyetçilik ve Sonrası (1945) isimli kitabına göre, modern ulus-devletler ile savaşlar arasında nasıl bir bağ mevcuttur?
• Yeni siyasi-toplumsal formların doğuşuna yönelik ihtiyacı kim belirler?
• Ulus-devletsiz bir dünya düzeni hayal edilebilir mi? Nasıl?
• Andrew Linklater’ın “ulus-ötesi vatandaşlık” (transnational citizenship) kavramı neyi anlatır?
• Ulus-devlet projesi, aynı zamanda bir kimlikleme/ötekileştirme süreci midir?
• Michel Foucault’ya göre modern uluslar kendi aralarındaki homojenliği/türdeşliği nasıl sağlar?
• Ulus-devletlerin kendi içlerindeki eşitlik hangi toplumsal kurumlarca halka dağıtılır?
• David Held’in “demokratik vatandaşlığın, demokratik toplumu ulus-ötesi haline getirme zorunluluğu vardır” yorumu, bugün gerçekçi bir hedef olarak belirlenebilir mi? Nasıl?
• Edward Hallet Carr, realist midir?

 

5. Hafta – Devlet Kavramı

Norbert Elias

• Uygarlık nedir?
• Uygarlığın tekil ve çoğul kullanımları hangi tarihsel dönem içerisinde gelişmiştir?
• Uygarlığın gelişimi ile Freudyen süper-egonun ortaya çıkışı arasında nasıl bir bağlantı kurulabilir?
• Bastırma (supression) nedir?
• Kontrol edilebilecek siyasal sınır arayışları neden Aydınlanma düşüncesi ile eşzamanlı olarak ortaya çıkmıştır?
• Otto Hintze’nin “her siyasal sistem askeridir” sözü ile anlatılmak istenilen nedir?

Charles Tilly

• Orta Çağ’dan modern döneme kadar ulus-devletin oluşumuna öncülük eden iki paralel faktör hangileridir?
• Savaşın finansmanı için kullanılabilecek kaynaklar hangileridir?
• Kapitalist etkinliğin savaş yapma kolaylığı ile eşleştirilmesi ne tür sonuçlar doğurur?
• Savaş-yapma ile devlet-yapma arasındaki organik bağın gelişiminde sermayenin oynadığı rol nedir?
• Vergilendirme ile zor arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
• Devlet nasıl tanımlanabilir?

Michael Mann

• Modern devlet, iktidarını kaç farklı biçimde kullanır?
• Toplumsal iktidarın dört ana kaynağı (sources of social power) hangileridir?
• Devletleri söz konusu iktidar kaynaklarını kullanma kapasitelerine/derecelerine göre sınıflandırmak, Uluslararası İlişkiler teorilerine ne tür katkı sağlayabilir?

John Breuilly

• Milliyetçilik ile devlet arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
• Bir ideoloji olarak milliyetçilik mi devleti, devlet mi milliyetçiliği doğurmuştur?
• Milliyetçilik ile devlet arasındaki ilişki, birden fazla devlet biçiminin ortaya çıkmasına yol açabilir mi? Nasıl?
• Millilik (nationality) nedir?

James DerDerian

• Terörizm nedir? Şiddet ile ne tür bir ilişkisi mevcuttur?
• Jean Baudrillard’ın kavramlaştırması ile “zihinsel terörizm” nasıl olabilir?
• Günümüzde terörizm algısı ve pratiği, geleneksel “milli güvenlik” algısını nasıl etkilemektedir?
• Terörizm kavramsallaştırmasına dair epistemolojik, ideolojik ve ontolojik sorunlar ne olabilir?
• Ulus-devlete yönelik (post-)modern meydan okumalardan hangileri, terörizmin kaynakları ile ilişkilendirilebilir?
• Savaş ile devlet arasındaki ilişki, terörizm ile hangi toplumsal yapı arasında kurulabilir? Nasıl?
• Savaş ile terör eylemi arasında ne tip farklılıklar bulunmaktadır?
• DerDerian’ın sözünü ettiği sekiz farklı tipte terörizm biçimi birbirinden hangi faktörlerle ayrışmaktadır?
• Dışlanmış (pariah) devlet nedir?
• Haydut (rogue) devlet nedir?
• Başarısız (failed) devlet nedir?
• Defakto devlet nedir?

 

6. ve 7. Haftalar – Anarşi Kavramı

Jacques Derrida

• Post-yapısalcılığı (post-structuralism), yapısalcılıktan (structuralism) ve inşacılıktan (constructivism) ayıran özellikler nedir?
• Anlamın sirayeti (dissemination) ve farklılık (différance) ne demektir?
• Post-yapısalcılıkta gösteren (signifier) ile gösterilen (signified) arasındaki ilişki nasıl anlaşılır? Buna göre gösterge (sign) nasıl ortaya çıkar?
• Anlamın yalnızca metinler-arası (intertextual) bir biçimde ortaya çıkması, gerçek (truth) kavramı hakkında bize ne düşündürebilir?
• Yapı-söküm (deconstruction) nedir?
• İkili karşıtlıklar (binary oppositions) nedir?

Michel Foucault

• Bilgi (knowledge) ile iktidar (power) arasındaki ilişkinin niteliği nedir?
• Foucault’nun “iktidar” kelimesi yerine “iktidar ilişkileri” terimini tercih etmesinin nedeni nedir?
• Soykütüksel tarih anlayışı (genealogy) ve tarihsel kesintiler (discontinuities) ne anlama gelir?
• Meta-teori (meta-theory) nedir?
• Panopticon nedir?

Richard Ashley

• Anarşi kavramının Uluslararası İlişkiler’in geleneksel teorilerince bir problematik haline gelmesi neden kaynaklanmaktadır?
• Ashley’nin geleneksel teorilere atıfla kullandığı “kahramanlık” (heoric practice), hangi kavramsal paradokstan doğar?
• İkili okuma (double reading), monolog ve diyalog nedir?
• Egemenlik (sovereignty) kavramı ile anarşi kavramı arasındaki ilişki, Uluslararası İlişkiler’in geleneksel teorilerince nasıl anlaşılmakta; Ashley bu anlayışı nasıl yapı-söküme uğratmaktadır?
• Egemen (kapitalist) devletin ortaya çıkmasında, teorinin rolü ne olabilir?
• Muhalefet (dissent) nedir?
• Teknik akılsalcılık (technical rationality) nedir? Jürgen Habermas’a göre, teknik akılsalcılıktan özgürleşim (emancipation) nasıl mümkün olabilir?
• Modern devlet içerisinde/dışarısında inşa edilen iktidar ağları, hangi geleneksel Uluslararası İlişkiler kavramlarında bulunabilir?
• Bireysel kimlikler ile devlet kimliklerinin çakış(tırıl)ması altında yatan amaç ne olabilir?
• Uluslararası İlişkiler, anarşi kavramını kullanarak nasıl mekansızlaş(tırıl)ır?

 

8. Hafta – Egemenlik Kavramı

Michel Foucault

• ‘Egemen’ (sovereign) olanın modern dönemde ortadan kaybolmaya başlamasının altında yatan faktörler nedir?
• Kapitalizmin coğrafi dağılımı ile egemenliğin biçim değiştirmesi arasında nasıl bir bağlantı bulunabilir?
• Cinsellik (sexuality) neden modern kapitalist devlet aygıtının kontrolü altında olmalıdır?
• Nüfus politikaları nelerdir?
• Biyo-politika (bio-politics) nedir?
• Biyo-iktidar (bio-power) nedir?
• Yönetimsellik ya da yönetim zihniyeti (governmentality) nedir?

Rob B. J. Walker

• Post-yapısalcılığın Uluslararası İlişkiler disiplinine adaptasyonu neden önemlidir?
• Uluslararası İlişkiler’in geleneksel teorileri bugünkü dünyanın “nasıl” oluştuğu hakkında neden sessiz kalır?
• Teorinin, pratiği ve bilgiyi öncelemesi neden sorunludur?
• Söylemsel pratik nedir?
• Metinlerarasılık (intertextuality) nedir?
• Ulusal siyaset söyleminin ilerlemeci tutumu le Uluslararası İlişkiler’in ‘devletin bekası’ öncelikli tutumu arasındaki karşıtlığın neden olduğu sorunlar nelerdir?
• Devlet egemenliği kavramı, Uluslararası İlişkiler için neden kilit bir rolde olmak zorundadır?
• Birlik-çeşitlilik (unity-plurality), içsel-dışsal (inside-outside) ve zaman-mekan (time-space) arasındaki ilişkinin teorik niteliği nedir?
• Tarihsel olarak ilerlemeci bir Uluslararası İlişkiler mümkün müdür?

 

9. ve 10. Haftalar – Hegemonya Kavramı

Antonio Gramsci

• Gramsci’ye göre modern kapitalist devlet nasıl yönetilmektedir?
• Kapitalist devletin siyasi toplum (political society) ve sivil toplum (civil society) arasındaki karşılıklı ilişkiye atıfla incelenmesi toplumsal siyaset teorisi için neden önemlidir?
• Hegemonya (hegemony) nedir? Nasıl/hangi toplumsal aygıtlarla inşa edilir?
• Burjuvazinin güçlü olduğu ve güçlü olmadığı toplumlarda, hegemonyanın oluşum süreçleri nasıl farklılık gösterir?
• Pasif devrim (passive revolution) nedir? Hangi zamanlarda nüvelenme eğilimindedir?
• Tarihsel bloc (historic bloc) ne zaman ve nasıl oluşur?
• Karşı-hegemonyanın (counter-hegemony) ortaya çıkış koşulları nedir?

Robert Cox

• Cox’a göre Gramsci’nin analizi Uluslararası İlişkiler disiplinine nasıl katkı sağlayabilir?
• Tarihsel yapıyı meydana getiren toplumsal kuvvetler (social forces), iktidarın hangi üç boyutu ile ilişkiye geçer?
• Ekonomik denetim, toplumsal denetim ve devlet denetimi hangi koşullarda işlerlik kazanır?
• İktidarın üç boyutu, hangi üç ulus-ötesi düzey arasında hareket eder?
• Longue durée’de ortaya çıkan ulus-ötesi tarihsellik nasıl incelenebilir?
• Hegemonsuz bir dünya düzeni mümkün müdür? Nasıl?
• Küreselleşme nedir?
• Alternatif dünya düzeni senaryoları, bir karşı-hegemonya inşasına izin verebilir mi?

Stephen Gill

• Üretim ilişkilerine yön veren sermaye hareketleri, devletleri birbirlerine karşı nasıl konumlandırır?
• Küreselleşme nedir?
• Paul Kennedy (1988) gibi yazarların iddia ettiğinin aksine, ABD’nin uluslararası hegemonyasının güçlendiğini gösteren örnekler nelerdir?
• Bugün uluslararası tarihsel blok (historic bloc) hangi aktörlerden meydana gelmektedir?
• Kültür ve ideolojinin bugünkü uluslararası hegemonyanın oluşmasında oynadıkları roller nelerdir?
• Trilateral Commission (1973) gibi kurumların tarihsel bloğun oluşumunda oynadığı roller nelerdir?
• Neo-liberal dünya düzeninde toplumsal üretimler ve yeniden-üretimler nasıl inşa edilmektedir?
• Neo-liberal nedir?
• Michel Foucault’nun kılcal iktidar (capillary power) ve Panopticon kavramları neo-liberal düzeni açıklamak amacıyla nasıl kullanılabilir?
• “Neo-liberal Disiplin” (Neo-liberal Discipline) nedir? Nasıl oluşmuştur?
• “Yeni Anayasacılık” (New Constitutionalism) nedir? Hangi uluslararası kurumlar/kanunlar bu oluşuma katkı sağlamaktadır?
• “Piyasa Medeniyeti” (Market Civilization) nedir? Piyasa şartları ile kültür arasında ne tür bir ilişki vardır?
• Metalaştırılan (commodified) hayatlar kavramı ile anlatılmak istenen nedir?
• Bireyin ehlileştirilmesinde ‘sürekli takibi’ mümkün kılan teknolojilerin rolü nedir?

 

11. Hafta – Savaş ve Adalet Kavramları

John Rawls

• Rawls’un liberal adalet söylemi neden yeni bir toplumsal sözleşmeye ihtiyaç duymaktadır?
• Başlangıç pozisyonunda “cehalet örtüsü” (veil of ignorance) neyi ifade eder?
• Maxi-min stratejisi nedir?
• Liberal adaletin temel şartı olan “herkesin eşit hak ve özgürlüklere sahip olması” ulusal yapıda hangi kurum-lar aracılığıyla sağlanabilir?
• Fark ilkesi (the difference principle) nedir?
• Bir toplumda dezavantajlı konumda olanları kim belirler?
• Herkesin siyasete eşit katılımı nasıl sağlanabilir?

Charles Beitz

• John Rawls’un liberal adalet varsayımları uluslararası ilişkilere adapte edilebilir mi?
• Birleşmiş Milletler kurumsal yapısı itibariyle fark ilkesini uygulamakta mıdır? Nasıl?
• Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi’nde (Council of Ministers) “tam temsil” (full representation) olmaması, bir fark ilkesi uygulaması olarak nasıl yorumlanabilir?
• ABD Senatosu’nda her eyaletin iki senatör/oy hakkına sahip olması, bir fark ilkesi uygulaması olarak nasıl yorumlanabilir?
• Uluslararası alanda adaletin sağlanabilmesi için devlet-merkezli bir adalet anlayışı yeterli midir?

Andrew Linklater

• Linklater’ın eleştirel teorisinin temelinde yer alan evrensellik (universality) – tikellik (partiality) karşılaştırması neye dayanır?
• Tikelci ahlak anlayışı uluslararası kavramında neden yetersiz kalmaktadır?
• Linklater’ın etik evrenselciliği ile İngiliz Okulu’nun Kantçı Radikalizm yorumu birbirinden nasıl ayrılır?
• Uluslararası alanda bireyler, kendilerini ne zaman insan (human) ne zaman vatandaş (citizen) olarak görmeye meyilli olabilir?
• Bugünkü uluslararası düzen, çoğul sosyo-politik toplulukların bir arada olduğu bir sistem olarak tanımlanabilir mi?
• Kozmopolitanizm nedir?
• Özgürleşim (emancipation) ile Jürgen Habermasçı söylem etiği (discourse ethics) düşüncesi arasında nasıl bir bağ kurulabilir?

 

12. Hafta – Birey Kavramı

Andrew Linkater

• Linklater’ın savunduğu Kantçı radikal gelenek ve dünya devleti içerisinde bireylerin rolü ne olabilir?
• Rasyonel bireyin kendi ‘vatandaşlığına’ (citizenship) yönelik eleştirileri onu nasıl yeniden ‘insan’a (human) doğru evirmeye yardımcı olabilir?
• İnsanlar, dışlama (exclusion) pratikleri olmadan nasıl kimlik kazanabilir?
• Bugünkü ‘uluslararası’ kavramında bireyin dışlayıcılığı nasıl bir rol oynamaktadır ve bundan özgürleşme (emancipation) olasılığı var mıdır?
• Yabancılar (onlar) ve biz ayrılığı, ulus-devletin kuruluş dinamiklerini nasıl etkilemiştir ve bunun ötesine geçebilmek için ne gerekir?

J. Ann Tickner

• Bireyden ve vatandaştan ayrı bir kategori olarak kadının deneyimleri, uluslararası alana nasıl içselleştirilebilir ve bu neden gerekli bir bilimsel duruş olmalıdır?
• Toplumda dezavantajları yaratan toplumsal cinsiyet (gender) pratikleri, uluslararası alana nasıl yayılır?
• Ulusal güvenliğin jeopolitik inşası neden erkek-egemen bir anlatıya sahiptir?
• Rasyonel/duygusal, evrensel/tarihsel, olgu/değer, kamu/özel gibi siyasal kavramsallaştırmalar gibi erkek/kadın kavramsallaştırmasında da bulunabilen “hiyerarşik” mantık, uluslararası ilişkiler için neden önemlidir?
• Tickner’ın Hans Morgenthau’ya yönelik ‘altı prensip’ eleştirisi nasıl şekillenmektedir?

Christine Sylvester

• Feminist postmodernizm ile postmodern feminizm arasında nasıl bir fark mevcuttur?
• Meskenleştirme (homesteading) nedir?
• Empatik işbirliği (empathetic cooperation) nedir?
• Uluslararası İlişkiler ‘metin’lerini kaleme alan yazarların kişisel tecrübeleri, uluslararası ilişkilerin pratiğini ve söylemini nasıl etkilemektedir?
• Uluslararası İlişkiler disiplininin ‘kolajında’ erkek-egemenliğin temsili nasıl gerçekleşmektedir?
• Bugünkü dış politika pratiklerinde kadınların rolü neden ‘erkeksi’dir?

Cynthia Enloe

• Uluslararası İlişkiler teorilerinde kadınların ve toplumsal cinsiyetin rolü nasıl incelenebilir?
• “Bireysel olan siyasidir” düsturu içerisinde kadın ile erkeğin siyaseti birbirinden nasıl ayrılmaktadır?
• Uluslararası İlişkiler’de ‘normal’in, ‘algılanan’ın, ‘görünen’in erkeksi anlatısı nasıl oluşturulmaktadır?
• Realizm-ötesi Uluslararası İlişkiler’de ahlak, kadınları dışlayarak nasıl aranmaktadır?
• Kadın ile erkek arasındaki “özel ilişkilerin” niteliği, dünya siyasetini nasıl etkilemektedir?